Ákvarðanir dagsins í dag móta framtíðina. Samfélagið stendur frammi fyrir áskorunum sem þróast hraðar en áður og munu gera það enn frekar á næstu áratugum. Því er mikilvægt að velta fyrir sér hvaða leiðir við veljum og hvaða tækifæri eða ógnir bíða okkar.
Karl Friðriksson
Hin síunga kynslóð
Vinnumarkaðurinn mun taka miklum breytingum vegna öldrunar þjóðarinnar. Langlífi eykst og sífellt fleiri vilja starfa lengur en núverandi kerfi gerir ráð fyrir. Framfarir í læknavísindum og lýðheilsu hafa aukið lífsgæði og lengt líf. Með breyttum viðhorfum til aldraðra gæti Ísland uppskorið aukna hagsæld og nýtt reynslu þeirra sem annars hyrfu fyrr af vinnumarkaði.
Spurningin er hvort viðhorf, lög og reglur muni styðja þessa þróun eða hamla henni. Ísland gæti orðið fyrirmynd á þessu sviði – ef viljinn er fyrir hendi.
Viðhorf og loftslagsbreytingar
Umræða um loftslagsbreytingar skiptist í deilur um hversu mikinn þátt maðurinn eigi í þeim. Flestir eru þó sammála um að mannleg áhrif séu mikilvæg. Því hafa alþjóðastofnanir og ríki, þar á meðal Ísland, mótað stefnu til að draga úr áhrifunum.
Í skýrslu Framtíðarseturs Íslands fyrir Alþingi, Græn umskipti og framtíðaráskoranir – Sviðsmyndir árið 2040, voru settar fram fjórar sviðsmyndir byggðar á innlendum viðhorfum og alþjóðlegum áherslum. Tvær lýsa bjartsýnum framtíðarhorfum, en tvær sýna neikvæðar afleiðingar ef hefðbundnar lausnir verða látnar ráða ferðinni. Ísland hefur tæknilega burði til að ná markmiðum sínum í loftslagsmálum, en viðhorf og hagsmunir geta staðið í vegi fyrir árangri.
Skýrsluna má nálgast á vef Alþingis, https://www.althingi.is/thingnefndir/adrar-nefndir/framtidarnefnd/skyrsla-framtidarseturs-um-graen-umskipti-2040/
Aðrir meginstraumar breytinga
Á næstu áratugum munu margvísleg öfl hafa áhrif á samfélagið:
- Breytt heimsmynd: Aldurssamsetning þjóða breytist, með áhrifum á velferðarkerfi og menntun.
- Stafræn þróun: Sjálfvirknivæðing, gervigreind og líftækni skapa ný störf og breyta vinnumarkaði.
- Samþætting manna og tækni: Mörkin á milli manns og vélar verða óskýrari.
- Siðferði: Nýjar tæknilausnir krefjast siðferðilegrar umræðu.
- Sjálfbærni: Stefnumótun ríkja og fyrirtækja snýst æ meira um að verða sjálfum sér næg.
- Orka: Grænar lausnir og mögulegur kjarnasamruni geta umbreytt orkuframleiðslu.
- Valdajafnvægi: Nýjar stórveldisraddir koma fram, sérstaklega í Afríku og Suðaustur-Asíu.
- Daglegt líf: Fjölskyldumynstur og lífsstíll verða fjölbreyttari.
- Lög og reglugerðir: Ný álitamál tengd líftækni og gervigreind kalla á ný lög.
Ísland eftir 40 ár?
Ef rétt er haldið á málum gæti Ísland átt framúrskarandi framtíð:
- Vinnumarkaður sem er sveigjanlegur og fjölskylduvænn.
- Heilbrigðiskerfi sem leggur áherslu á forvarnir og persónulega þjónustu.
- Menntakerfi sem er sveigjanlegt og samþættir ólíkar greinar.
- Sjálfbær nýting auðlinda og nýjar leiðir í matvælaframleiðslu.
Öll þessi þróun getur skapað hagsæld – ef viðhorf, stefna og ákvörðunartaka styðja við hana. Að öðrum kosti gæti Ísland misst af tækifærum sem framtíðin býður.
Áskoranir
Framtíð Íslands er ekki fyrir fram ákveðin. Hún verður mótuð af þeim ákvörðunum sem við tökum í dag, af viðhorfum okkar og því hvort við nýtum okkur þau tækifæri sem hraðar samfélagsbreytingar fela í sér. Á næstu 40 árum munum við þurfa að takast á við loftslagsvá, öldrun þjóðarinnar, nýja tækni og breytt alþjóðlegt jafnvægi.
Við getum valið að bregðast við þessum áskorunum með ótta og tregðu – eða með framtakssemi og hugrekki. Ef við veljum síðari leiðina getur Ísland orðið fyrirmyndar samfélag sem nýtir mannauð sinn til fulls, byggir á sjálfbærni og jöfnuði og nýtir tæknina til hagsbóta fyrir fólk og náttúru.
Spurningin er því ekki aðeins: Hvernig lítur Ísland út eftir 40 ár?
Heldur: Hvernig viljum við að Ísland líti út og hvað erum við tilbúin að gera í dag til að það verði að veruleika?
Kynnið ykkur útgefin rit á heimasíðu Framtíðarseturs Íslands.
Karl Friðriksson er framkvæmdastjóri Framtíðarseturs Íslands. Hann hefur unnið með fyrirtækjum og opinberum aðilum að stefnumótun, vöruþróun og nýsköpun. Hann er höfundur bóka og greina á umræddum sviðum og hefur sinnt kennslu við háskóla á sviðum stjórnunar.
