Bryndís Einarsdóttir
„Það er ekki endilega rétt að sorgin geti komið í bakið á fólki síðar, ef það vinnur ekki úr henni strax eftir að það verður fyrir áfalli“, segir Bryndís Einarsdóttir sálfræðingur hjá Heilsustöðinni í Reykjavík. Hún segir að það þurfi ekki endilega að vinna úr sorg. „Sorg er eðlilegt tilfinningalegt viðbragð við því sem gerist í lífinu. Menn upplifa sorgina, ná sátt og breytast. Það þarf ekki alltaf að eiga sér stað úrvinnsla“.
Misjöfn viðbrögð
„Fólk bregst misjafnlega við missi. Sumum gengur erfiðlega að venjast því að ástvinur sé farinn, en aðrir eiga auðveldara með það“, segir Bryndís. „Það þýðir ekki að þeir hafi elskað minna, séu að loka á tilfinningar sínar eða séu ekki í lagi sjálfir, það þarf ekkert að vera. Menn ganga í gengum sorgina á mismunandi hátt. Þar er ekkert rétt og ekkert rangt. Við höfum ákveðna þörf fyrir að setja allt í sérstök hólf og telja að ákveðin viðbrögð eigi ekki við í sorginni. En ég hugsa að það leiti til mín jafn margir sem telja að þeir séu ekki að syrgja „rétt“ og þeir sem eiga í erfiðleikum og þurfa aðstoð“.
Aukin áfengisneysla
Bryndís segir mikilvægt að skoða hvort neikvæðar hegðunarbreytingar verði hjá fólki í kjölfar missis. Þarna skipti bjargráð hverrar manneskju miklu máli. „Dæmi um neikvæð bjargráð eru aukin áfengisneysla, aukin áhættuhegðun, eins og fjárhættuspil eða óábyrgt kynlíf, eða að menn hætti skyndilega í vinnu, selji húsið sitt, flytji og þar fram eftir götunum“. Hún segir að þetta eigi þó fyrst og fremst við um þá sem ekki hafi lagt það í vana sinn áður að gera slíka hluti, en byrja á þessu eftir missi. Félagsleg einangrun eftir missi geti líka verið neikvæð, þó hún sé alveg eðlileg að vissu marki.
Þurfa að sofa og nærast
„Það er eðlilegt að við drögum saman seglin og veljum okkur verndaðra umhverfi á meðan við erum að jafna okkur og þurfum að hlúa að okkur. Þá umgöngumst við helst nána aðstandendur og vini, sem geta veitt jákvæðan stuðning. Það er ekki gott að einangra sig frá slíku fólki“, segir Bryndís. Hún segir að jákvæð bjargráð séu þannig að menn leyfi sér að upplifa tilfinningar sorgarinnar án þess að dæma sig fyrir það. Einnig að þeir biðji um aðstoð ef þeir þurfi á henni að halda. En þeir megi líka hafna aðstoð ef þeim líður þannig. „Það er mikilvægt að halda rútínu þegar menn ganga í gegnum sorg, sofa vel, nærast, hreyfa sig og vera í hæfilegri virkni. Það er mjög mikilvægt“, segir hún „og að fólk geri sér grein fyrir að það hafi ekki sömu orku og venjulega, sömu færni og geti ekki haldið sama hraða í lífinu. Sýni því almennt skilning og umburðarlyndi sem það er að ganga í gegnum og lagi sitt daglega líf að því“.
Vita ekki hvernig á að bregðast við
Bryndís segir að helsti vandinn sem þeir upplifi sem séu að ganga í gegnum sorg, sé samskiptavandi. Hann geti birst í samskiptum við vini, kunningja, nágranna og vinnufélaga. „Það er ótrúlegt hvað við hræðumst dauðann og sorgina. Sumir vita ekkert hvernig þeir eiga að bregðast við. Forðast jafnvel að hitta þann sem syrgir eða eru alltof nærgöngulir“, segir hún og bætir við að það eigi að sjálfsögðu alltaf að heilsa fólki í þessum aðstæðum og að við höfum orð til að nota eins og ég samhryggist þér, eða ég finn til með þér. Þannig fær sá sem syrgir tækifæri til að segja frá því sem hann vill segja frá og það er gott að láta hann eða hana stýra umræðunni.
Er þetta ekki orðið ágætt?
Menn setja líka tímastimpil á sorgina að sögn Bryndísar. „Nú er komið ár, er þetta ekki orðið ágætt?“ spyrja menn. „Ertu enn með fötin hennar uppi og það er komið ár?“, eða að uppkomin börn sem hafa misst föður sinn, undrast að móðirin hafi losað sig við fötin hans og aðra hluti þremur mánuðum eftir andlát hans. Dragi af því þá ályktun að hún sé í afneitun. Bryndís segir að fólk í báðum þessum aðstæðum geti verið á góðum stað í sorgarferlinu og takist á við það á sínum hraða, sem sé bara allt í lagi.
Óuppgerð mál
Svo eru þeir sem eiga virkilega erfitt í sorginni. Þrátt fyrir rannsóknir segir Bryndís að það sé í raun ekkert hægt að segja til um ástæður þess hvers vegna sumir eigi erfiðara með sorgarferlið en aðrir. „Nei, en hafi verið mikil togstreita í sambandi þess sem fellur frá og hins sem eftir lifir, sársauki og erfið óuppgerð mál eru meiri líkur á að sorgarferlið verði erfiðara.“, segir hún. „Það er ekki endilega ávísun á það, en maður sér það frekar. Þetta snýst um bjargráðin og hvernig fólk bregst við“.
Missa fótanna í sorginni
Það er líka til í dæminu að fólk missi alveg fótana í sorginni. Það kemur að sögn Bryndísar frekar upp ef andlát hefur verið skyndilegt, til dæmis í slysi eða við sjálfsvíg. Menn lamast af sorg og geta ekkert gert. Missa færni, svipað og gerist í þunglyndi. „Þá er mikilvægt að leita læknis og fá jafnvel lyf tímabundið“, segir Bryndís og heldur áfram. „Flestir ná sér út úr þessu tímabili, þetta eru kannski dagar eða vikur. Þá þarf að skoða, hvort stuðningsnet er fyrir hendi eða ekki. Ef þetta tímabil varir lengur, kannski í mánuð eða lengur þá þarf að grípa inní. Menn verða að fá svefn, þurfa að fara í sturtu og nærast. Ef menn hafa ekki stuðningsnet verður að leita til heilbrigðiskerfisins“, segir hún.
Námskeið í rólegu umhverfi
Bryndís hefur staðið fyrir námskeiðum um sorg og sorgarviðbrögð, sem hafa verið haldin á Heilsustofnun NLFÍ í Hveragerði. Þau standa í viku og menn fá þar bæði andlega og líkamlega næringu. Bryndís segir gott fyrir syrgjendur að skipta um umhverfi og sækja námskeiðið þar. Þeir sem koma á námskeiðin eru á öllum aldri, allt frá fólki um tvítugt og upp í rúmlega áttrætt. „Þetta er fólk sem hefur misst maka, börn, misst lítil börn og uppkomin börn. Aðrir hafa misst systkini, foreldra eða vini“. Bryndís segir að það sé gott að einhver tími sé liðinn frá andlátinu þegar fólk kemur á námskeið.
