Jóhanna Þórhallsdóttir er landsmönnum kunn en hún hefur verið virk á tónlistarsviðinu um árabil sem kórstjóri og söngkona. Hún hefur gefið út geisladiska og komið fram með ýmsum hljómsveitum og sungið bæði klassík, samtíma tónlist, djass og latínó. Jóhanna fann ástina á miðjum aldri, giftist Óttari Guðmundssyni geðlækni, söðlaði um og fór að sinna myndlist af fullum krafti. Jóhanna er skapandi og hefur alltaf verið óhrædd við áskoranir.
Jóhanna er alin upp á hefðbundnu heimili þar sem ríkti mikil tónlist og gleði. „Mamma spilaði á píanó og söng mikið og ég raddaði. Það var mikið sungið í boðum, dansað og tjúttað. Ég ólst upp á Háaleitisvegi, afi og amma voru með kindur og kartöflugarð. Við bjuggum öll saman í stóru húsi, afi og amma á neðri hæðinni og við á efri. Þetta var leigulóð sem bærinn átti og það urðu skipulagsbreytingar upp úr 1963 og þá var allt þetta gamla rifið og Háaleitisbraut varð til. Við fengum lóð undir raðhús sem pabbi smíðaði og við fluttum þangað.“
Hugurinn hneigðist til tónlistar
Jóhanna lærði á gítar í Tónskóla Sigursveins og þegar hún var komin í menntaskóla tók tónlistin yfir. „Ég fór í MH-kórinn og við vorum nokkur sem stofnuðum hljómsveit, Diabolus In Musica,“ segir Jóhanna, en margir muna eflaust eftir að hafa sungið Pétur Jónatansson, lag Páls Torfa Önundarsonar, í partíum í den. „Hljómsveitin varð til í skólanum með tveimur utanaðkomandi strákum úr myndlistarskólanum. Við gáfum út plötu og vorum vinsæl. Ég var alltaf syngjandi og lærdómurinn fékk minni og minni tíma. Svo allt í einu uppgötvaði ég að líklega væri hægt að leggja stund á tónlist. Það var einhvern veginn aldrei inni í myndinni. Maður átti að læra eitthvað gagnlegt og helst ná sér í góða mann,“ segir Jóhanna, „og maður hugsaði; öööö, þvílíkt hallæri … Svona var hugsunarhátturinn.“
Hún segir að fólk hafi gjarnan spurt sig í gengum árin: Og hvað gerirðu? og að þetta sé enn algeng spurning sem listamenn fái. „Þegar ég svara því er sagt, „já, er eitthvað upp úr því að hafa?“ segir Jóhanna og hlær sínum dillandi hlátri. „En ég hef eiginlega lifað á tónlist í einhverri mynd alla mína tíð og þekki ekkert annað. Ég var einstæð móðir og stofnaði kóra og stjórnaði þeim, söng í jarðarförum og á böllum og með Sinfó, hvernig átti maður annars að fleyta sér áfram?
Ég fór í The Royal Northern College í söngnám en hafði verið hjá John Speight í söngnámi hér heima. Ég var þá nýbúin að eignast dóttur mína Hildigunni Einarsdóttur árið 1983. Ég var orðin 25 ára og hafði farið í félagsfræði, verið starfsmaður SÍNE, unnið á Helgarpóstinum, kennt í Réttarholtsskóla og hafði prófað margt áður en ég fór í söngnámið. Ég var þarna í fjögur ár en elti svo ítalskan kennara til London og var eitt ár í einkatímum hjá henni. Þarna var ég að skilja við barnsföður minn og það var erfitt að vera einstæð móðir í London. Engin nema Sigríður Ella Magnúsdóttir óperusöngkona gat passað fyrir mig, sem var nú ekki dónalegt, en að lokum fór ég bara heim. Þar var öryggið.
Ég var heppin og fékk mikið að syngja t.d. Altrhapsody eftir Brahms með Íslensku hljómsveitinni sem þá var og hét og frumflutti töluvert með henni verk eftir Hróðmar Sigurbjörnsson, John Speight, Hjálmar Ragnarsson o.fl. Ég kenndi hjá Sigursveini og fór í söngtíma til Sigurðar Demetz. Við Magga Pálma stofnuðum Óperusmiðjuna og síðar Kvennakór Reykjavíkur. Þetta var skemmtilegur tími. Ég fór þá til Ítalíu og lærði hjá Eugina Ratti í eitt ár og kynntist mörgum þar. Þegar ég fór að stjórna kórum fór ég þangað árlega með barnakóra, Trésmiðakórinn, Léttsveitina og þessir ítölsku vinir minn drógu fram rauða dregilinn, sama hvenær ég kom,“ segir Jóhanna og brosir.
Matargerð þarf ekki að vera flókin
Jóhanna er mikill matgæðingur og aðspurð segir hún að áhuginn hafi ekki kviknað á ítalíu „Hann hefur náttúrlega alltaf verið en það var ekki verra að vera þarna, ég lærði að matargerð þarf ekki að vera flókin, Ítalir vilja hafa allt einfalt og kunna að njóta og vera í núinu. Þeir eru ekki flýta sér eins og við. Ég hugsaði með mér þegar ég fór til Íslands, að ég ætlaði að taka upp þeirra siði. En ég var fljótt kominn á 10 staði í einu.
Tíminn leið við störf og söng, ég söng m.a. með þér í gríska harmleiknum, Trójudætum við fallega tónlist Leifs Þórarinssonar sem var mjög skemmtilegt. Árið 1995 í janúar eignaðist ég yngra barnið mitt Guðmund Þóri Hjaltason í Malmö þar sem ég bjó með föður hans. Það endaði í smá drama. Ég kom heim skömmu síðar og stofnaði kvennakórinn Léttsveitina og Söngskólann Hjartansmál sem seinna varð Söngskóli Sigurðar Demetz með nokkrum söngvurum. Nýtt ævintýri hófst. Ég fór á kaf í kórstjórn. Allar mögulegar konur þustu í kórinn. Það var nýjabrum að vera með kvennakór með óhefðbundið lagaval. Ég blandaði alls konar músík saman, tók dægurlög, klassík, þjóðlög og madrígala inn á milli, Aðalheiður Þorsteinsdóttir var samstarfskona og útsetti lög ef vantaði útsetningar.“
Gaf sjálf út geisladiskana
Jóhanna segir að jazz og dægurlögin hafi alltaf átt sinn stað hjá sér þrátt fyrir klassíska menntun. „Jazz- og dægurlagasöngkonan bjó alltaf í mér þrátt fyrir alla klassíkina. Ég ákvað að gefa mér plötu í fertugsafmælisgjöf. Fékk gamla vini með mér í lið og við fórum líka saman til Kúbu ásamt fríðu föruneyti til að fá fílinginn áður en við tókum upp geisladisk númer tvö. Nokkru seinna fór ég með Léttsveitina til Kúbu og við sungum fyrir troðfullu húsi og frumfluttum verk eftir Hróðmar Sigurbjörnsson við texta Ingibjargar Haralds sem hún hafði einmitt samið þegar hún bjó á Kúbu. Okkur var tekið rosalega vel. Við sungum á aðalsviðinu á opnunartónleikunum og í sjónvarpinu og fleira. Þessi Kúbuferð var einn af hápunktunum með Léttsveitinni, Mikið ævintýri, við fórum með fulla flugvél af kórfélögum, vinum og vandamönnum.
Við Magga Pálma og Björk Jónsdóttir vorum oft að prófa lögin fyrir kórana og Alla spilaði undir. Þetta var á þeim tíma þegar við vorum alltaf að gigga og græja. Upp úr því stofnuðum við 4 klassískar, um 1995, og seinna kom Signý Sæmundsdóttir í stað Möggu. Við sungum víða og fórum hringinn um landið, til Svíþjóðar, Danmerkur og gáfum út geisladiskinn Fyrir austan mána og vestan sól.“
Jóhanna segist hafa gefið út þrjá diska upp á eigin spýtur, Söngvar á alvörutímum kom síðast út 2014. Hún hefur augljóslega ekkert vílað fyrir sér hlutina. „Ég hef aldrei verið hrædd, heldur tekið mínar ákvarðanir, og ef ég átti enga peninga þá safnaði ég bara, fékk svo vini mína til að spila inn á diskana fyrir lítið fé. Ríkidæmi er ekki fólgið í peningum. Það eina sem skiptir máli er að vera í sköpuninni og gleðinni við það.“
Uppgötvaði myndlistarhæfileikana
„Ég ákvað að hætta með kórana. Ég var stödd inni í miklu breytingatímabili. Við Óttar vorum nýfarin að búa saman og lífið varð flóknara við það. Við eigum saman 6 börn og barnabörnin eru orðin 13. Ég var byrjuð í myndlistinni og hún kallaði á mig. Ég hafði enga hugmynd um að ég hefði þetta í mér,“ segir Jóhanna með áherslu. „Þú ert bara ekkert slæm og með mjög góða litapallettu“ sagði Sara Vilbergsdóttir við mig. Ég ákvað svo að fara í myndlistarforskóla með unglingunum eða þeim sem voru nýbúnir með stúdentspróf í Myndlistarskóla Reykjavíkur.“
Og þar með var teningunum kastað.
„Þú stofnar þinn eigin skóla“
„Mig langaði að halda áfram í myndlistinni og var að tala við Þorvald Þorsteinsson sem var mikill vinur okkar Óttars. Hann sá hlutina alltaf í breiðu samhengi og var svo uppörvandi við mann. Hann sagði við mig að stofna minn eigin Listaháskóla og ég tók hann á orðinu og fór til Þýskalands í nám hjá einum helsta expressjónista þeirra, Markúsi Lüpertz. Það var ótrúlega skemmtileg og gefandi reynsla. Ég kynntist þar mörgum góðum myndlistarmönnum og -konum. Það var gott að vera hjá Markúsi, hann hvatti mann áfram og ýtti manni á ystu nöf. Óttar hefur verið ákaflega styðjandi og hvatt mig í myndlistinni og farið stundum með mér til Þýskalands.“
Hlustarðu mikið á tónlist þegar þú málar? „Oft, en það er alltaf innri músík í gangi, einhver taktur eða annað og ég er alltaf að syngja í myndlistinni. Það er kannski einhver bassi hér,“ segir hún og talsyngur með sinni djúpu altrödd, „og annað annars staðar, þetta tengist allt, það eru litir sem maður heyrir eða skynjar í tónlistinni. Mér finnst gaman að hlusta á Shostakovítsj og láta vaða á stóran strigann.“
Geturðu sett myndlistina þína á einhvern ákveðinn stað? „Já, ég er expressjónisti og leyfi mér að flæða Og hún bendir á expressjóníska mynd. Mér finnst þessi líka flott, segir blaðamaður og bendir á aðra. „Já en þetta er Kristján Davíðsson. Þú ert ekki ein um þetta,“ segir Jóhanna og hlær. „Ég er líka í náttúrunni og stundum teikna ég fólk. Mér finnst skemmtilegra að mála stórar myndir. Það er meira frelsi að mála þær. Myndirnar mínar þurfa að vera lausar í hreyfingu til að ég sé ánægð með þær.“
Á kafi í sköpun
Óttar og Jóhanna hafið unnið saman og sett saman nokkrar dagskrár eins og t.d. Geðveiki í dægurlögum sem þau sýndu í Iðnó. „Já við höfum gaman af því að vinna saman. Það er alltaf gaman hjá okkur, við vorum t.d. á Tálknafirði þar sem hann var með uppistand og ég sýningu, það var mjög gaman. Ég syng þegar ég get og vil.
„Mér var boðið að mála á vinnustofu, eða Atelier an der Donau, í Ybbs í Austurríki. Við máluðum í hálfan mánuð og vorum með sýningu í lokin en ég fékk heiðurslaun þarna. Ég var svo með sýningu í Gallerí Göngum en fólk getur alltaf komið til mín, skoðað og keypt myndir. Ég hef verið í Artgallerí 101.is ásamt fleiri listamönnum. Á meðan ég hef kraftinn til að skapa er gaman. Svo skiptir auðvitað öllu máli að manni líði vel og mér líður óskaplega vel og svo er ég svo vel gift. Óttar gefur mér alltaf byr undir báða vængi. Við förum með tvær rútur á slóðir Sigvalda Kaldalóns í sumar. Lífið snýst um að skapa og vera í núinu, það er hið sanna ríkidæmi.“
Síða: johannathorhalls.com
Ragnheiður Linnet skrifar fyrir Lifðu núna.
