Á hverju ári leggja hundruð ferðamanna leið sína að Baker Street 221 B til að skoða safn sem helgað er hinum fræga spæjara Sherlock Holmes. Engu er líkara en að þarna sé minnst manns sem raunverulega hafi lifað og búið í Bakerstræti. Raunin er hins vegar öll önnur og heimilisfangið Baker Street 221 B var aldrei til heldur. Húsið sem fengið hefur það númer hafði annað númer á árum áður og hýsti aldrei meistaraspæjara og læknislærðan vin hans.
Þúsundir Sherlock Holmes aðdáendaklúbba eru til um allan heim og engin önnur skáldsagnapersóna hefur verið uppspretta fleiri kvikmynda og leikrita, en maðurinn á bak við þessa vinsælu persónu hét Arthur Conan Doyle og var að sumu leyti jafn sérvitur og hugarfóstur hans. Arthur Conan Doyle fæddist í Edinborg hinn 22. maí árið 1859. Hann var einn sjö systkina og fjárhagur fjölskyldunnar var þröngur. Faðir hans, Charles, var opinber starfsmaður en myndskreytti bækur í hjáverkum. Launin voru ekki há og hrukku tæpast fyrir útgjöldum. Fjárhagsáhyggjurnar lögðust það þungt á hann að smátt og smátt missti hann bæði andlega og líkamlega heilsu sína. Conan litli flúði erfiðleika fjölskyldunnar með því að loka sig af með bók og hverfa inn í ævintýraheim bókmenntanna.
Hann fékk inni í Stonyhurst menntaskólanum sem rekinn var af Jesúítum og eftir það hélt hann til Austurríkis og var þar í eitt ár. Þegar hann sneri aftur til Edinborgar og skráði sig í læknaskólann þar var heilsa föður hans gersamlega farin. Charles var flogaveikur og hann drakk ótæpilega, auk þess sökkti hann sér niður í þunglyndi og að lokum neyddist fjölskyldan til að koma honum fyrir á heilsuhæli. Dvöl hans þar var fjölskyldunni dýr fyrir svo utan þá sorg að sjá föður sinn þannig á sig kominn.
Henry Cavill í hlutverki Holmes í þáttum sem snúast raunar um systur hans, Enolu Holmes.
Kennari sem kenndi fleira en lækningar
Conan hinn ungi reyndi að gleyma vandamálum sínum með því að helga sig náminu. Einn kennara hans, Joseph Bell, hafði ákaflega gaman af því að giska á hver væri atvinna sjúklinga hans og hvar þeir byggju, út frá ýmsum vísbendingum sem hann sá í fari þeirra. Til að mynda bentu sigggrónir fingur, slitnir skór, snjáð föt og moldug til þess að sjúklingurinn væri verkamaður frá ákveðnu hverfi, kolaryk á annað hverfi og margt fleira í þeim dúr nýtti hann sér til að vekja aðdáun nemenda sinna þegar hann oftar en ekki giskaði á rétta atvinnugrein og rétt íbúðarhverfi. Aðdáendur Holmes munu að sjálfsögðu strax kannast við þessar aðferðir.
Eftir að Doyle lauk kandídatsprófi réð hann sig sem skipslækni á hvalveiðiskipið Hope í sjö mánuði. Skipið var við veiðar í Norður-Íshafinu og starfið var vel borgað og hefur það sennilega ráðið mestu um val Conans því fjölskyldan var mjög aðþrengd fjárhagslega. Ferðin reyndist hins vegar hin mesta ævintýra- og happaferð og það varð til þess að Conan hélt í aðra ferð til Afríku, að þessu sinni eftir að hann útskrifaðist úr læknaskólanum. Sú ferð var hræðileg. Hann fékk taugaveiki, bjargaði sér naumlega á flótta undan hákarli þegar hann fékk sér sundsprett í sjónum og varð að berjast af alefli við eld þegar kviknaði í skipinu. Þegar hann steig loks fæti á þurrt land aftur sór hann þess dýran eið að fara aldrei á sjó aftur og opnaði eigin læknastofu í Portsmouth í Englandi.
Fáir sjúklingar leituðu til hans í fyrstu og til að drepa tímann gekk Conan í krikketklúbbinn á staðnum, spilaði rugby, golf og billjard. Hann gekk einnig löngum stundum um nágrennið og hugsaði. Sagt er að þessi mikla athafnasemi hafi einnig verið til þess að berjast gegn fjölskylduarfinum, þunglyndi, sem farið var að plaga hann um þessar mundir. Söguhetja hans, Sherlock Holmes, átti síðar eftir að endurspegla að sumu leyti þessa tíma. Sherlock barðist einnig við þunglyndi sem yfirtók hann á stundum og þá varð hann að loka sig af, spila á fiðlu sína og reykja ópíum. Hann jók einnig tímann sem hann eyddi við skriftir en frá barnæsku hafði hann skrifað sér til ánægju í tómstundum og ein smásaga eftir hann hafði birst í tímariti meðan hann var enn í læknaskólanum.
Benedict Cumberbatch og Martin Freeman léku þá Holmes og Watson í sjónvarpsþáttum sem framleiddir voru á árunum 2010-2017.
Sherlock Holmes verður til
Árið 1885 giftist hann Louise (Touie) Hawkins og þá tóku skrif hans að batna verulega. Hún var skipulögð og góður penni og gagnrýndi mann sinn miskunnarlaust ef henni fannst hann ekki gera sitt besta. Þremur vikum eftir brúðkaupið hafði hann lokið við fyrstu spennusögu sína, A Study in Scarlet. Hann vann beinagrind sögunnar fyrst, síðan upphugsaði hann endinn og vann því næst afturábak að byrjuninni. Þessa aðferð notaði hann upp frá því við allar sakamálasögur sínar.
En það var ekki fyrst og fremst fléttan í sögunni sem heillaði lesendur þessarar fyrstu bókar heldur voru það spæjarinn skynsami, sem lét ekki yfirborð hlutanna villa sér sýn, og hinn fljótfæri og auðblekkti aðstoðarmaður hans. Upphaflega hétu þeir Sherrinford Hope og Ormond Sacker en fljótlega endurskírði Conan þá Sherlock Holmes og dr. John Watson. Margir bókmenntafrömuðir benda á að Sherlock sé án efa spunninn úr ýmsum eðliseiginleikum Conans sjálfs og Dr. Watson að sönnu runninn upp úr öðrum þáttum skapgerðar hans. Samspil þeirra félaga sé svo viðleitni Doyles til að sætta þessar tvær hliðar persónuleika síns og sú sálræna togstreita sem lesendur finni fyrir gæði persónurnar meiri dýpt.
Hvort það má til sanns vegar færa eða ekki er erfitt að segja. Sagan birtist í Beeton’s Christmas Annual árið 1887 en þótt margir vilji meina að sagan hafi enga athygli vakið er það ekki rétt. Gagnrýnendur veittu henni enga athygli en blaðið seldist upp. Söguleg skáldsaga eftir hann, Micah Clarke, kom út árið eftir og var sömuleiðis vel tekið, svo vel reyndar að ritstjóri The Strand, sem var eitt vinsælasta tímarit í London á þeim tíma, er sagður hafa komið hlaupandi inn á skrifstofu sína veifandi blöðum fyrir ofan höfuð sitt. „Hér eru tvær smásögur eftir Dr. Conan Doyle,“ æpti hann, „stórkostlegasta smásagnahöfund síðan Edgar Allan Poe leið.“
Sir Arhur Conan Doyle og Harry Houdini.
Héldu að Holmes væri raunverulegur
Gífurlegar vinsældir Sherlock Holmes sagnanna urðu til þess að sala The Strand jókst enn. Til að myndskreyta sögurnar notaði Sidney Paget, listamaðurinn sem ráðinn var í það starf, bróður sinn sem fyrirmynd. Kvöld nokkurt var vesalings maðurinn, Walter Paget, á leið heim til sín þegar hópur fólks flykktist að honum vegna þess að kona nokkur hafði komið auga á hann og æpt: „Sjáiði, þarna fer Sherlock Holmes.“ Fljótlega tóku einnig að streyma bréf til Doyles þar sem fólk bað um aðstoð meistaraspæjarans og margir áttu ákaflega erfitt með að trúa að Sherlock Holmes og dr. Watson væru ekki til. Margir trúðu því statt og stöðugt að Conan Doyle væri aðeins ritstjóri þeirra félaga. Conan átti erfitt með að sætta sig við þetta og þótti það ergilegt að fólk gæti ekki gert greinarmun á skáldskap og raunveruleika.
Louise Holmes með börnum þeirra hjóna.
Um þessar mundir höfðu Doyle-hjónunum fæðst tvö börn, dóttirin Mary Louise og sonurinn Kingsley. Conan var að skrifa leikrit og aðra sögulega skáldsögu en ritstjóri The Strand heimtaði eina Holmes-sögu í viku. Sakamálasöguskrifin voru því orðin mikil byrði á rithöfundinum unga. Hann reyndi fyrst að losa sig út úr þeim með því að heimta 1000 pund fyrir næstu tólf sögur. Honum til mikillar undrunar var launakrafan samþykkt. Hann varð því að standa við sinn hluta samningsins og skrifa tólf sögur. Hann var öskureiður yfir því að hafa komið sjálfum sér í þessar ógöngur.
Hann reyndi þess vegna að drepa hugarfóstur sitt, Sherlock Holmes, með því að henda honum fram af kletti í sögunni The Final Problem. Ritstjórinn grátbað Doyle um að breyta endinum en allt kom fyrir ekki, sagan var birt. Almenningur í London tók þá við og 20.000 manns sögðu upp áskrift sinni að tímaritinu. Þúsundum bréfa rigndi inn hjá Doyle-hjónunum og í þeim öllum kvað við sama tón. „Skepnan þín,“ var algengt ávarp þessara bréfa. Doyle hugsaði lítt eða ekkert um bréfin því skömmu áður hafði kona hans verið greind með berkla.
Málverk af Sir Arthur Conan Doyle á efri árum.
Ástfanginn en bundinn siðferðisboðum sjálfs sín
Næstu árin helgaði hann sig því að kona hans fengi bestu umönnun sem völ væri á og smátt og smátt náði hún sér. Sjálfur varð hann verri til heilsunnar, þjáðist æ meira af þunglyndi og svefnleysi. Hann var erfiður í sambúð og skapstyggur. Þá kynntist hann og varð ástfanginn af Jean Leckie sem var tíu árum yngri en hann. Honum þótti óhugsandi að yfirgefa konu sína og hann elskaði Jean of mikið til að bjóða henni þau kjör að vera ástkona kvænts manns svo samband þeirra byggðist fyrst og fremst á náinni vináttu. Á því tímabili fékkst hann við ýmislegt, gekk í herinn og fór til Afríku, bauð sig fram til þings og náði kosningu, ferðaðist víða og árið 1902 tókst bandarískum útgefanda að tæla hann til að endurlífga Sherlock Holmes í skáldsögunni Baskerville-hundurinn.
Touie dó árið 1903 og Jean og Conan giftust árið 1907. Hjónabandið varð honum innblástur og árið 1912 gaf hann út vísindaskáldsöguna The Lost World sem margir telja hans bestu bók. Á svipuðum tíma lýsti hann opinberlega yfir því að hann væri spíritisti. Hann hafði tekið þátt í rannsóknum á yfirnáttúrulegum fyrirbærum en verið tortrygginn. Þegar sonur hans, Kingsley, dó af völdum lungnabólgu í lok fyrri heimsstyrjaldarinnar, eftir að hafa tekist að lifa af skotgrafirnar í Frakklandi varð hugur Doyles opnari. Harry Houdini var á hátindi frægðar sinnar um þessar mundir og hann sannfærði Doyle endanlega um tilvist hins yfirnáttúrulega með ótrúlegum brögðum sínum. Houdini varð einnig þekktur fyrir að koma upp um svikamiðla og nokkrum árum seinna bauð Conan Doyle honum að sitja miðilsfund á heimili sínu. Kona hans, Jean, var miðillinn og hún sagðist hafa náð sambandi við móður Houdinis. Gamla konan vildi byrja á að blessa son sinn með því að signa hann en þá fékk Houdini nóg og gekk út. Móðir hans hafði verið gyðingur og talaði ekki ensku.
Conan Doyle hélt þó áfram að tala máli spíritismans og var lengi í forsvari fyrir alþjóðahreyfingu þeirra. Síðari ár sín virtist hann hafa sæst við sköpunarverk sitt Sherlock Holmes því hann gaf út margar fleiri bækur um spæjarann snjalla og aðstoðarmann hans og sú saga að hann hafi ekki mátt heyra á hann minnst er goðsögn. Rétt áður en hann dó hlaut hann riddaranafnbót fyrir ritstörf en hinn 7. júlí árið 1930 dó Sir Arthur Conan Doyle. Ævistarf hans samanstendur af 20 leikritum, 3 ljóðasöfnum, 22 skáldsögum og 56 Sherlock Holmes smásögum auk 50 annarra ritverka.
Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.
