Piparmeyjar; Fröken Thora og saga einhleypra kvenna á Íslandi eftir Sigríði Kristínu Þorgrímsdóttur frábærlega vel unnin tilraun til að skoða og greina stöðu einhleypra kvenna á Íslandi í lok nítjándu aldar og byrjun þeirrar tuttugustu. Konur eru að byrja brjótast undan aldagömlum hugmyndum og hlutverk þeirra og stöðu. Þær eygja í fyrsta sinn tækifæri til mennta og sjálfstæðs lífs en það er sannarlega ekki nein auðveld eða greið leið að því marki.
Í forgrunni bókarinnar er Thora Friðriksson, yngsta dóttir Halldórs Kristjáns Friðrikssonar og Charlotte Caroline Leopoldine Degen Friðriksson. Þau eru miðstéttafólk. Halldór siglir til Kaupmannahafnar til að læra guðfræði en lýkur ekki prófi. Þar kynnist hann konu sinni en hún kemur af virtum dönskum og norskum borgaraættum. Eftir að heima kemur fær Halldór stöðu við Lærða skólann, er kosinn á þing og gegnir margvíslegum störfum meðfram. Þau byggja stórt hús í Kirkjustræti og þar býr Thora þar til foreldrar hennar eru báðir dánir.
Thora er heppin að því leyti að pabbi hennar er tilbúin að kenna henni. Hún hefur mikinn metnað og þráir að læra, einkum tungumál því hana langar að ferðast. Þess vegna ræðst hún í að læra ensku og frönsku upp á eigin spýtur en hún nýtir einnig óspart erlenda gesti er hingað koma til að æfa sig. Hún lærir einnig á píanó og er greinilega vel að sér í landfræði því hún kennir hana um tíma við barnaskólann og skrifar kennslubók um þau fræði sem og tungumálin. Þrátt fyrir stórt hús og góða stöðu virðast þau Halldór og Leopoldine ekki hafa verið efnuð. Thora þarf snemma að fara að vinna til að eiga fyrir fatnaði og öðru sem hana langar að leyfa sér. Hún er augljóslega fær saumakona og sér sjálf um að sauma á sig flest sem hana vanhagar um.
Ekki frjáls fyrr en foreldrarnir deyja
En þetta er framsækið fólk. Þau rækta blóm og grænmeti í garðinum við húsið sitt, það drukkið vín með matnum og Leopoldine kemur með ýmsa danska rétti í farteskinu og þeir eru eldaðir á heimilinu. En það er mikill kostur við bókina að Sigríður Kristín dregur upp skýra mynd af daglegu lífi kvenna á þessum árum. Hvað var eldað, þrifin, saumskapurinn, viðhald híbýlanna, tískan, þvottarnir, straujið og stífelsið. Vinnan er mikil og erfið. Þótt Thora tilheyri borgarastétt og vinnukonur á heimilinu þarf hún engu að síður að ganga í öll verk. Mamma hennar gerir það líka þegar heilsan leyfir. Smátt og smátt tínast systkini hennar að heiman en Thora dagar uppi hjá foreldrum sínum og nokkuð ljóst að það er talin skylda hennar að sjá um þau í ellinni. Hún er mjög bundin yfir þeim og getur ekki ferðast þótt hugur hennar standi vissulega til þess. Af þessum ástæðum nýtur Thora ekki fulls frelsis fyrr en foreldrar hennar eru báðir dánir.
Frásögnina af Thoru og tilbreytingarlitlu lífi hennar í Reykjavík á fyrstu áratugum tuttugustu aldar byggir Sigríður Kristín á bréfum hennar til Idu systur sinnar. Þær eru augljóslega miklar vinkonur og Thora fær útrás fyrir gremju sína yfir brostnum draumum og óuppfylltum þrám þegar hún skrifar. En milli kaflanna um Thoru skrifar Sigríður Kristín um stöðu kvenna almennt á þessum árum, ferska vinda sem teknir eru að blása um íslenskt samfélag, áhrif er berast að utan og veltir upp hvernig það er almennt að vera kona á þessum tíma. Hún segist sjálf ekki hafa línulegan frásagnarstíl. Hennar frásagnir einkennist jafnan af útúrdúrum, krókaleiðum og reiki eftir hinum og þessum krákustígum. Hugsanlega má það til sanns vegar færa en sé svo fylgir lesandinn henni glaður um alla þessa slóða og stíga því textinn hennar er einstaklega skemmtilegur.
Hún segir frá langömmu sinni sem giftist og afasystur sem ekki gerði það og fleiri einhleypum konum. Hún setur líf þeirra í samhengi við tíðaranda, sögu kvennabaráttunnar, aðstæðna í íslensku samfélagi á þessum árum og hvernig það var að breytast. Margt fleira áhugavert er dregið fram sem skilningsauki er að. Þetta er auðvitað sagnfræðirit en svo aðgengilegt og skemmtilegt að það er hægt að lesa þessa bók eins og skáldsögu. Konurnar sem Sigríður Kristín dregur upp mynd af eru sterkar, metnaðarfullar, hæfileikaríkar og miklir frumkvöðlar í eðli sínu. Það er ekki hægt annað en að bera virðingu fyrir þeim að lestri loknum en einnig er ekki hægt að verjast þeirri hugsun að ef þær væru uppi í dag fengju þær örugglega betur notið hæfileika sinna og þjóðfélagið nyti góðs af því. Ekki það að þessar konur lögð gríðarlega mikið af mörkum til samfélagsins og nærumhverfis síns. Það hefur bara engum dottið í hug fyrr að draga það fram og skrifa um það.
Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.
