Víða um lönd njóta mikilla vinsælda sjónvarpsþættir þar sem fólk nýtur hjálpar margvíslegra sérfræðinga við að leita að rótum sínum. Ýmist er um að ræða frægt fólk sem vill fræðast um forfeður sína en flest okkar þekkja betur annan væng fjölskyldunnar en hinn, oftast nær móðurmegin, eða fólk sem hefur verið ættleitt eða misst samband við nána ættingja af einhverjum ástæðum. Á Stöð 2 var um tíma íslensk útgáfa af svona þáttum sem hétu Leitin að upprunanum. Þeir voru í umsjá Sigrúnar Óskar Kristjánsdóttur Líklega skilja flestir þessa þörf fyrir að vita hver maður er og skilja betur arfleifð kynslóðanna.
Þörfin fyrir að tilheyra og kynnast sjálfum sér eykst venjulega með árunum og kannski verður löngunin sterkari í litlum samfélögum eins og hér á landi. Margt í sjálfsmynd fólks gengur einnig út að tengja sig við staði og ættingja. Margir tala um ættarfylgjur, sem eru þá ýmist stórt nef, hátt enni, skalli, skakkar tennur eða glaðlyndi, skaphiti, vinnusemi eða leti. Í Íslendingasögunum er mikil áhersla lögð á einmitt þetta og sagt að fjórðungi bregði til fóstur en það þýðir að sjötíu og fimm prósent hæfileika hvers og eins, skaplyndi hans og útlit er bundið erfðum. Strax í barnæsku lærum við að nauðsynlegt sé að vita einhver deili á uppruna sínum og forvitni um sjálfan sig er fólki í blóð borin og rekur það áfram þegar kemur að starfsvali, lífsvenjum og samskiptum.
Papers with family tree templates, pencil, photos and glasses on wooden table, closeup
Vantar púsl í spilið
Sumar fjölskyldur eru mjög samstæðar og allir þekkjast mjög vel. Í öðrum tilfellum er meiri fjarlægð á milli manna án þess að einhverjar deilur eða illindi skilji menn að. Þekki einstaklingur til að mynda lítið eða alls ekki annað foreldri sitt myndast tómarúm og ákveðinn söknuður. Viðkomandi upplifir höfnun og á erfitt með að skilja hvers vegna hann var yfirgefinn. Í tilfelli ættleiddra verður þessi tilfinning dýpri og iðulega erfiðari. Þeir eru til dæmis ekki líkir neinum í kjörfjölskyldunni í útliti og geta ekki rakið eiginleika sína til einhverra sem þeir þekkja. Einnig getur verið flókið að standa frammi fyrir því að vita ekkert um mögulega ættgenga sjúkdóma eða kvilla. Sú hugsun leitar á að lífið hefði getað orðið allt öðruvísi, með annarri fjölskyldu jafnvel í öðru landi og heimsálfu og getur haft djúpstæð áhrif á sálarlíf fólks. Vitað er að sumir ættleiddir einstaklingar upplifa sig ekki alveg sem „ekta“ og þeir upplifi látalæti eða einhvers konar blekkingu þegar ættingjar þykjast sjá svip með þeim og fólki í kjörfjölskyldunni. Dæmi eru um að ættleiddir upplifi öðruvísi framkomu gagnvart sér heldur en gagnvart öðrum í fjölskyldunni. Jafnvel jóla- og afmælisgjafir gefa til kynna að sá ættleiddi er ekki eins „viðurkenndur“ í fjölskyldunni og aðrir sem eru líffræðilega skyldir innan hennar.
Lífið þarf að vera í jafnvægi
Lífið þarf að vera í jafnvægi og við sækjumst yfirleitt eftir því að skapa eins mikinn stöðugleika og við getum. Rannsóknir hafa sýnt fram á að börn sem þekkja vel fjölskyldur sínar og fjölskyldusögur eru yfirleitt í betra tilfinningalegu jafnvægi en hin. Það kann ekki góðri lukku að stýra að reyna að leyna fyrir börnunum einhverjum óþægilegum staðreyndum eða slæmum atburðum í fjölskyldusögunni. Það ósagða liggur oft í loftinu eða skilar sér í hegðun foreldranna. Fólk sem hefur alist upp við óöryggi af einhverjum ástæðum ofverndar oft börn sín og er stjórnsamt gagnvart þeim. Að vita hvers vegna foreldri bregst þannig við getur skapað skilning og ákveðið umburðarlyndi. Sorg markar einnig djúp spor og hefur áhrif á alla í kringum þann einstakling sem glímir við hana. Til dæmis barst Lifðu núna nýlega frásögn konu sem var ein fimm systkina. Móðir þeirra var alla tíð fjarlæg og fremur köld gagnvart börnum sínum og þau glímdu öll við afleiðingar þess á fullorðinsárum. Það var ekki fyrr en móðir þeirra dó að þau fengu að vita að fyrsta barn hennar, drengur, hafði dáið vöggudauða sex mánaða gamall og þau telja líklegt að hún hafi ekki treyst sér til að tengjast hinum yngri jafn náið af ótta við að missa þau.
En líkt og sorgin er gleðin einnig til staðar víða og í öllum fjölskyldum er sögur sem ganga frá einni kynslóð til annarrar. Sögur af afrekum forfeðra, ástarsögum afa og ömmu, hæfileikum sem fengu eða fengu ekki að njóta sín, sigrar og ósigrar. Það að þekkja rætur sínar og sögu forfeðranna getur þannig verið traustur grunnur að byggja á sjálfsmynd sína og opnað mönnum nýja sýn á hvernig þeir vilja haga lífi sínu. Í fjölskyldum er fólki gjarnan skipað í hlutverk og elsta kynslóðin er oft sú sem geymir sögurnar, veitir stuðning og skapar tilfinningu samhangandi framrásar. Þau sem vita að við urðum til úr ættanna kynlega blandi.
Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.
