Sköpunarþörfin er manninum eðlislæg og hún virðist þeirrar náttúru að hún endist honum alla ævi. Ef einhver efast um að svo sé ætti sá hinn sami að skoða ævi íslensku myndlistarkonunnar Rúnu. Hún hefur unnið fjölbreytt listaverk úr margvíslegum efnum og allt virðist leika í höndunum á henni.
Picasso skóp listaverk fram í andlátið og hann varð níutíu og tveggja ára og Rúna á það sameiginlegt með honum að hafa verið að vinna fram á tíræðisaldurinn. Hún hefur líka, rétt eins og Picasso, endurnýjað sig stöðugt í gegnum ferilinn, reynt sig við nýja tækni, prófað annars konar efnivið en þau voru vön og batna með árunum. Rúna fæddist 15. nóvember 1926 og fagnar því hundrað ára afmæli sínu á næsta ári.
Ítarlegt viðtal var við Rúnu í Vikunni árið 2013. Sigríður Ásta Árnadóttir heimsótti hana á heimili hennar og vinnustofu í Austurgötu í Hafnarfirði og dáðist að því gestkvæmt var hjá henni. Rúna sagði henni m.a. frá uppvaxtarárum sínum. „Ég fæddist í Reykjavík árið 1926 en flutti strax fjögurra ára gömul í Hafnarfjörðinn og ólst upp við Lækinn. Faðir minn hét Guðjón Guðjónsson og var skólastjóri í Barnaskóla Hafnarfjarðar en móðir mín hét Ragnheiður Jónsdóttir. Hún var kennari og rithöfundur, sem ég naut góðs af því hún kenndi börnunum mínum að lesa. Þau kynntust í Kennaraskólanum. Mamma var frá Stokkseyri og pabbi að norðan, úr Miðfirðinum. Hann tók sig upp tuttugu og fjögurra eða fimm ára gamall, var orðinn leiður á að þvælast yfir rollum, seldi þær og fór ríðandi áleiðis til Reykjavíkur til að mennta sig. Hestinn seldi hann í Borgarfirði og gekk það sem eftir var leiðarinnar. Síðan fór hann í Flensborgarskólann og loks í kennaranám.“ (Vikan 6.tbl. 2013)
Rúna Guðjónsdóttir á að baki fjölbreyttan og áhugaverðan starfsferil í myndlist.
Tók sénsinn og fór í listnám
Rúna nam við í Handíða- og myndlistaskóla Íslands en hélt síðan til náms í svo málaralist við Konunglegu listaakademíuna í Kaupmannahöfn og dvaldi þar veturinn 1946-47. Eiginmaður hennar, Gestur Þorgrímsson lærði höggmyndalist á sama stað. Foreldrar Rúnu vildu gjarnan að hún færi í Menntaskólann í Reykjavík en hugur hennar stóð til annars. „Ég var bara fimmtán ára, það er auðvitað enginn aldur, en ég var handviss um að ég vildi fara í myndlistarskóla. Foreldrar mínir létu mig þá lofa að taka líka myndistarkennarapróf. Ég var feimin og óframfærin á þessum aldri og þótti ógnvekjandi að fara í þennan framandi skóla. En mér fannst undireins og ég kom inn í Handíða- og myndlistaskólann ég vera komin á réttan stað, það helltist yfir mig tilfinning sem ég er enn ekki búin að gleyma. Ég hafði fundið fólk sem var eins og ég.“ Í Handíða- og myndlistaskólanum, eins og hann hét þá, kynntist Rúna Gesti sem átti eftir að verða maðurinn hennar og helsti samstarfsmaður um ævina. „Við giftum okkur þegar ég var nítján ára en hann 25, manni lá svo á, og við fórum til Kaupmannahafnar í framhaldsnám í Konunglega listaháskólanum.“ Það var gríðarlega mikil upplifun fyrir ungan Íslending á þeim tíma að koma til Kaupmannahafnar eftirstríðsáranna, þótt þar ríkti skortur og skömmtun. Rúna hafði aldrei komið út fyrir landsteinana fyrr og segir það hljóti að vera dálítið öðruvísi fyrir ungt fólk nú á dögum að ferðast því það sé búið að sjá áður svo margt í sjónvarpinu. „En þetta var alveg stórkostlegt. Og eitt það fyrsta sem við Gestur gerðum var að drífa okkur í dýragarðinn!““ (Vikan 6. Tbl. 2013)
Stofnuðu leirmunagerð
Eftir að þau sneru aftur til Íslands settu þau á stofn leirmunagerðina Laugarnesleir og voru meðal frumkvöðla í íslenskri leirlist. Þau settust að í Laugarnesinu á æskuslóðum Gests en hann fæddist þann 27. júní árið 1920. „Gestur og Rúna eignuðust fyrsta barn sitt sumarið 1947 svo dvölin í Kaupmannahöfn varð ekki lengri að sinni, þótt Rúna ætti eftir að snúa þangað síðar. En dvölin hafði haft mikil áhrif á þau og ekki síst gott aðgengi að alls kyns söfnum og sýningum. Sérstaklega höfðu þau heillast af leirmunum, meðal annars frá Suður-Ameríku og gamalli grískri leirlist. Á þessum árum var einnig gróska í skandinavískri hönnun, ekki síst leirmunagerð. Allt þetta kveikti hjá þeim þá hugmynd að þau gætu starfað við leirkeragerð þegar þau færu aftur til Íslands. Á þessum árum fékkst lítið af leirmunum á Íslandi og Guðmundur frá Miðdal starfrækti einu leirmunagerð landsins. Hvorugt þeirra hafði þó lært leirkerasmíði, svo þau keyptu stóra bók um leirkeragerð og höfðu með sér heim. “(Vikan 6. tbl. 2013)
Síðar tóku þau hjónin aftur upp þráðinn við leirlistina. „Þau byggðu sér hús í Laugarásnum ásamt foreldrum Rúnu og komu sér þá vel miklir eftirhermuhæfileikar Gests, því hann hafði nokkrar tekjur af því að skemmta fólki. Hann þótti sérstaklega lunkinn við að herma eftir íslenskum og erlendum tenórsöngvurum og hljóðfærum. „Það má segja að húsið hafi verið byggt úr eftirhermum,“ segir Rúna og rifjar upp hvernig Gestur hermdi eftir Hreini Pálsson syngja Dalakofann með grátklökkri röddu svo fólk veltist um af hlátri. „Honum Gesti var margt til lista lagt.““ (Vikan 6. tbl. 2013)
Gestur og Rúnu unnu ævinlega náið saman og höfðu mikil áhrif á listsköpun hvors annars. Rúna vann í samkeppni um gerð veggplatta í tilefni af þjóðhátíðinni 1974. Í kjölfarið skrifaði hún fyrst Íslendinga undir samning við dönsku Bing & Gröndahl-verksmiðjuna. Í dag er mikið af þeim fallegu skreytingaverkefnum safngripir sem margir sækjast eftir. Myndefnin sótti í hafið líkt og hún hafði oft gert áður og fiskum, hafmeyjum og ýmsum sjávargróðri bregður þar fyrir. Rúna myndskreytti nokkurn fjölda bóka á sjöunda áratugnum. Léttar og stílhreinar myndir hennar voru ferskur andblær inn í myndheim íslenskra bókaskreytinga, sem fram að því hafði verið fremur einhæfur. Rúna hefur einnig skrifað og myndskreytt barnabókina Rauði fiskurinn.
Vinsæll kennari
Að auki vann við myndlistarkennslu og var farsæll og dáður kennari. Hún vann líka mikið að félagsmálum myndlistarmanna og var fyrsta konan sem veitti félagssamtökum myndlistarmanna forystu. Rúna var fyrsti bæjarlistamaður Hafnarfjarðar og var sæmd hinni íslensku fálkaorðu 2014. Hún hefur haldið fjölda sýninga bæði hér heima og erlendis en þau hjónin sýndu einnig oft saman. Gestur lést árið 2003 en Rúna bjó áfram í Hafnarfirðinum.
Síðustu áratugina sem hún vann helgaði Rúna sig alfarið málaralistinni og hefur afkastað ótrúlega miklu á þeim tíma. Hún vann einkum verk með akrýl og þurrkrít á handgerðan pappír. Myndefni hennar voru oftast sterk og mjúk, kvenleg form, fuglar, fiskar og bátar. Þessi þekktu þemu í verkum hennar endurnýjuðust alltaf og brá fyrir sama hvaða efnivið hún valdi sér og útfærslu. Fagrir heimar, ævintýri og sköpunargleði skín einnig ávallt af verkum þessa frábæra listamanns.
Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.
