Íslenskir lestrarhestar og áhugamenn um bókmenntir þekkja Johann Wolgang Goethe ekkert sérstaklega vel. Fást hefur verið þýddur og leikritið sýnt á sviði hér á landi þótt langt sé síðan. Raunir Werthers unga var gefin út 1987 en lítið annað hefur verið fáanlegt og aðgengilegt á íslensku hingað til en nýlega kom út hjá Uglu, Nóvella – Ævintýrið. Um er að ræða tvær stuttar sögur, bæði heillandi og flóknar.
Nóvella var fyrst gefin út árið 1828 en Goethe hafði verið að vinna að henni lengi. Hann hafði heillast af forminu þegar hann las sögur Boccaccio. Hver saga hverfist um einn tiltekinn atburð en í Nóvellu er það hvernig aðalsmaður bjargar furstynjunni sem hann þjónar frá tígrisdýri. Hvort hættan var raunveruleg eða ekki er svo annað mál. Göfugur tilgangur unga mannsins og sú staðreynd að hann er tilbúinn að fórna lífi sínu fyrir þá sem hann þjónar virðist meira máli skipta.
Goethe var merkilegt skáld, skrifaði bæði sögur og leikrit. Hann var einnig náttúruvísindamaður, leikhússtjóri, gagnrýnandi og stjórnmálamaður. Af skrifum hans er ljóst hann var í eðli sínu heimspekingur og hugsuður. Þótt Nóvella sé á yfirborðinu einföld saga af fursta er leggur upp í veiðiferð með mönnum sínum meðan kona hans ákveður að heimsækja gamalt virki í fylgd aðalsmanns við hirð þeirra sem bæði treysta. Hún lendir svo í bráðri lífshættu þegar eldur brýst út á markaðnum í þorpinu og tígrisdýr sleppur frá eigendum sínum og kemur æðandi að henni.
En oft leynist straumur í lygnu vatni. Tígrisdýrið reynist hafa verið einkar gæft og blítt dýr og lifibrauð eigenda sinna. Þarna kvikna því strax spurningar um verðmæti mannslífa og réttmæti þess að drepa dýr. Var líf furstynjunnar verðmætara en tígrísdýrisins, ekki hvað síst í ljósi þess að það sá heilli fjölskyldi fyrir lífsbjörg? Ótal fleiri óræð tákn er að finna í Ævintýrinu, m.a. gamla virkið tákn þess fyrir sögu furstadæmisins, endurbygging þess og staðsetning. Hinn eyðandi eldur á markaðnum er endurtekning á sambærilegum atburði og vekur spurningar um framþróun í ríkinu og hvort furstanum sé annt um þegna sína. Hér bregður einnig fyrir dreng sem spilar svo listilega á flautu að jafnt villidýr og menn heillast og verða ljúf sem lömb. Þetta er frábærlega skrifuð saga þar sem tilfinningar fólks, tengsl þeirra við sjálft sig og umhverfi sitt eru í forgrunni.
Listrænt ævintýri
Ævintýrið var fyrst gefið út árið 1795 í tímariti Friedrich Schillers Die Horen. Þetta er tilraun höfundar til að nota form ævintýra- eða þjóðsagnahefðarinnar til að skapa listræna sögu. Sagan byrjar þegar gamall ferjumaður er beðinn að ferja þrjá ferðamenn yfir fljótið, þeir eru hvikir eins hrævareldar og hrista af sér gull sem borgun en gamli maðurinn þarf raunverulegu verðmæti, mat, til að sefa fljótið. Ef ekki mun það líklega fljóta yfir bakka sína. Hann leggur því af stað í ferðalag til að skipta gullinu út fyrir ætiþistla, kálhöfuð og lauka, þrennt af hverju. Við sögu koma einnig græn slanga, niðurgrafið hof og fjórir konungar. Þetta er torræð saga, full af táknum, vísunum og myndum.
Hver og einn verður eiginlega að skilja hana á sinn hátt en ljóst að ferðin er táknræn og niðurstaðan sömuleiðis. Hún er hins vegar athyglisverð og þægileg aflestrar þrátt fyrir að hún sé marglaga og langt frá því að vera einföld. Jón Bjarni Atlason annaðist þessi nýju útgáfu, íslenskaði Nóvellu og ritaði skemmtilegan eftirmála. Kristján Árnason og Þórarinn Kristjánsson íslenskuðu hins vegar Ævintýrið.
Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.
