Alcatraz er líklega í hugum Íslendinga fangelsið sem Clint Eastwood í hlutverki Fank Morris braust út úr í kvikmyndinni Excape from Alcatraz og Sean Connery braust inn í hlutverki sama manns í The Rock. Þessi litla klettaeyja steinsnar frá San Fransisco er hins vegar miklu meira en geymsla fyrir glæpamenn. Hún á sér merka sögu og skartar magnaðri fegurð sem kemur á óvart.
Eyjarinnar er fyrst getið í spænskum skjölum frá árinu 1775. Þar er hún nefnd eyja pelikananna en orðið yfir þá á spænsku er alcataces. Sæfarinn Juan Manuel de Ayala hefur líklega verið að vísa til brúnu pelikananna sem setja svip á svæðið þegar hann nefndi eyjuna. Spánverjar dvöldu ekki langdvölum á Alcatraz. Mexíkóski landstjórinn Pio Pico gaf árið 1846 Julian Workman eynna með því skilyrði að hann byggði þar vita. Vötn San Fransisco-flóans eru varasöm og sæfarendur því oft í hættu þar um slóðir. Hann átti hana ekki lengi því fjórum árum síðar keypti John C. Fremont af honum eyjuna í nafni bandarísku ríkistjórnarinnar. Reist var þar herstöð til að tryggja varnir borgarinnar en tvær aðrar á nesjum sitt hvor megin við flóann mynduðu þríhyrningslaga óvinnanlegt vígi og tryggðu meðan á stríðinu milli Bandaríkjanna og Mexíkó stóð að ekki yrði hægt að sækja að borginni frá sjó.
Borguðu aldrei fyrir eyjuna
Líklega er ranghermt að segja að ríkistjórnin hafi keypt eyjuna því þegar upp var staðið virtu þau samning Fremonts og Workman að vettugi og borguðu aldrei krónu. Erfingjar Workmans höfðuðu mál sem lauk árið 1860 með sigri yfirvalda svo Alcatraz var aldrei metin til fjár. Í borgarstríðinu árið 1861 öðlaðist hún aftur hernaðarlegt mikilvægi og þá var 105 fallbyssum komið þar fyrir. Aldrei var þó hægt að skjóta af öllum byssunum í einu sökum smæðar staðarins. Fljótlega gerðu menn sér á hinn bóginn ljóst að hentugt væri að koma þar fyrir stríðsföngum. Lítil hætta var á að menn reyndu að flýja þótt aðeins séu um 2,5 km í land. Drangeyjarsund Grettis, til samanburðar var 7,1 km, en San Fransisco-flóinn er kaldur og straumar þar stríðir og hættulegir.
Sjálfsagt hefur lítið verið við að vera bæði fyrir hermenn og fanga. Viðleitni mannsins til að fegra umhverfi sitt og gera það vinalegra er ævinlega söm við sig og menn tóku fljótlega að rækta á margvíslegar plöntur á þessum berangurslega kletti. Garðarnir á Alcatraz eru gróskumiklir og fallegir en í dag er eyjan þjóðgarður. Þar má einnig sjá ótal tegundir fugla, Brandt-skarfar og pelagic-skarfur sitja niður við sjóinn og þurrka vængina, næturhegrar og bjarthegrar í trjánum um það bil armslengd frá túristum og láta þá ekki raska ró sinni við að fóðra ungviðið. Fallegar dúfulangvíur synda á sjónum og svartur tjaldur sést iðulega á sveimi þótt hann verpi hinum megin á eynni þar sem ferðamönnum er ekki leyft að ganga um. Hann gefur frá sér mjög sérstakt hljóð og dálítið óþægilegt að heyra skyndilega úr runna ráma fulgsrödd sem þylur: Pikka, pikka, pikka, í sífellu.
Verstu menn Bandaríkjanna
Árið 1933 tók dómsmálaráðuneyti Bandaríkjanna hermannaskálanna á Alcatraz yfir og breytti þeim í öryggisfangelsi sem ætlað var að hýsa hættulegustu glæpamenn landsins. Þessi menn hírðust í klefum sem eru 2,7 m að að lengd og 1,5 m á breid og rúma því ekki meira en bedda og klósett. Það er erfitt að ímynda sér hvernig menn héldu sönsum við slíkar aðstæður en kannski hjálpuðu blómin og jurtirnar einhverjum að halda í vonina um betra og manneskjulegra líf.
Alcatraz var stofnað á bannárunum og gangsterar eins og George Machine Gun Kelly, Bumpy Johnson, Robert Stroud en hann fékk viðurnefnið The Birdman of Alcatraz og Al Capone gistu þar klefa. Stroud hlaut viðurnefni sitt Birdman vegna þess að í einum af mörgum fangavistum sínum fékk hann leyfi til að halda gula kanarífugla í búri. Hann sinnti engri fuglarækt á Alcatraz en af einhverjum ástæðum bætist nafn eyjarinnar við fyrra viðurnefni hans og hann hélt því til æviloka.
Al Capone var ekki lengi á Alcatraz. Hann var fluttur þangað árið 1934 frá Atlanta. Honum hafði hins vegar tekist að halda sambandi við félaga sín úr fangelsinu og stjórna glæpasamtökum sínum í Chicago. Þess vegna var ákveðið að flytja hann til Alcatraz og fangelsistjóranum þar tókst að rjúfa öll samskipti milli Capone og undirsáta hans. Eftir það tók Capone að hraka mjög, bæði vegna þess að hann hafði ekki lengur peninga til að kaupa sér ýmiss konar forréttindi en einnig vegna þess að hann hafði smitast af sýfilis ungur maður og sjúkdómurinn versnaði mjög í fangelsinu. Hann varði því mestum tíma í sjúkrahúsálmunni þar til hann var fluttur upp á land árið 1938, lagður inn á sjúkrahús þar sem hann hjarði illa veikur til ársins 1947.
Flóttinn mikli
Helsti kostur Alcatraz-öryggisfangelsins þótti sá að þaðan gat enginn flúið. Fjórtán menn reyndu það engu síðar og létu lífið í viðleitni sinni við að komast burtu. Kannski þarf að fara varlega með tölur hér því ekki er vitað með fullri vissu hvort Frank Morris og bræðurinir, Clarence og John Anglin komust lífs af. Þeir grófu sér leið úr klefum sínum inn í lagnaganga fangelsisins og komust þaðan upp á þak. Þeir höfðu hugvitasamlega gert höfuð úr pappamassa sem þeir lögðu á koddana í klefunum svo flóttinn uppgötvaðist ekki fyrr en daginn eftir. Af þakinu renndu þeir sér niður þakrennuna og héldu þaðan niður í fjöru og börðu saman frumstæðum fleka úr efnum sem þeir höfðu getað sankað að sér. Síðan hefur ekkert til þeirra spurst en bandaríska alríkislögreglan heldur málinu opnu og því verður ekki lokað fyrr sönnun fæst fyrir að þeir hafi látist.
Flestum þætti líklega að vart gæti saga smáeyju talist litríkari en enn einn snúningur varð þegar 89 indíánar af öllum ættbálkum hertóku klettinn í nóvember árið 1969. Þetta gerðu þeir til að mótmæla meðferð stjórnvalda á þeim og benda á að þau verndarsvæði sem þeim var úthlutað væru rétt eins óbyggileg og Alcatraz. Herseta indíánanna stóð til ársins 1971 þegar stjórnvöld sendu hermenn til að binda endi á hana. Þetta varð þó til að vekja athygli á málstaðnum og bæta hag þeirra nokkuð. Í dag heimsækja árlega ein milljón manna klettaeyjuna. Heimsóknir ferðamanna eru þaulskipulagðar og aðeins hleypt takmörkuðum fjölda í land í einu en allir komast í land aftur fyrirhafnarlítið.
Steingerður Steinarsdóttir blaðamaður skrifar fyrir Lifðu núna.
