Skór eru ótrúlega heillandi og sumar konur verða svo hugfangnar af þessum skemmtilegu nytjahlutum að aðdáun þeirra jaðrar við að vera fíkn. Fáar konur ná þó að eignast þrjúþúsund pör eins og sagt var að leynst hefðu í skápum Imeldu Marcos. Skótískan hefur þróast i gegnum aldirnar og margt breyst bæði hvað varðar efni og útlit.
Manolo Blahnik er einn vinsælasti skóhönnuður í heimi.
Ómögulegt er að segja til um hvenær menn fóru fyrst að leita leiða til að vernda fætur sínar fyrir veðri, óblíðu umhverfi og landsháttum. Eigi að síður er vitað að skór eiga sér langa sögu og að jafnan voru þeir unnir úr þeim efnivið sem handhægastur var á hverjum stað. Skórnir endurspegluðu einnig lifnaðarhætti þeirrar manneskju sem bar þá og silkiskór hentuðu ríkum höfðingjum sem mest héldu sig innandyra. Sterkir skór úr skinni, leðri eða tré voru hins vegar val verkafólks sem fyrst og fremst þurfti skótau sem entist vel og varði vel. Hér á landi voru skór aðallega gerðir úr sauðskinni þótt roðskór hafi líka verið til og þykk stígvél úr selskinni verið hluti af sjóklæðum vermanna.
Íslensku sauðskinnskórnir þættu varla henta sem inniskór nú á dögum hvað þá útiskór. Forfeður okkar notuðu þá engu að síður í öllum veðrum og við hvaða aðstæður sem var. Konur prjónuðu leppa í skóna til að halda hita á fótum karla sinna og barna en lepparnir dugu ekki til að hækka eða lækka fólk. Það gerðu hins vegar hælarnir á dönsku leðurskónum sem hingað bárust af og til. Þá fyrst má segja að Íslendingar hafi fengið gægjast inn í heim tísku og glyss sem áður hafði verið þeim gersamlega lokaður.
Það er eitthvað við fallega skó sem heillar konur.
Að snúa sér á hæl
Fyrstu heimildir um hælaskó eru frá tíundu öld en á þeim tíma voru þeir einungis í eigu karlmanna. Mongólskir hirðingjar ferðuðust um á hestum og fundu það út að með því að búa til svolítinn hæl á skóna sína sátu þeir hestinn betur því hælinn mátti skorða í ístaðinu. Skór af þessu tagi bárust um alla Evrópu í lok sextándu aldar og við frönsku hirðina sáu menn fljótt að þeir gætu hækkað menn og konur og gefið þeim þannig meiri reisn.
Flestir menn gengu á flatbotna skóm eða með örlítið þykkari sóla aftan á fætinum en að framan. Þykktinni náðu menn fram með því að leggja nokkuð fleiri lög af leðri frá miðju sólans og aftur úr. Á fjórtándu öld fundu menn hins vegar upp leið til að festa tréhæl á leðursólann. Óljóst er hvort þarna var um að ræða nýja tækni sem fundin hafði verið upp eða hvort tískan krafðist aukinnar hæðar og þess vegna voru skósmiðir knúnir til að leysa þetta vandamál.
Hælar voru fyrst til að byrja með lágir og eingöngu festir á skó fyrirmanna og -kvenna. Til þess að sóli geti borið hæl þarf að sérstyrkja hann í miðjunni annars er hætta á að hann hrynji. Í upphafi var gjarnan notaður til þess trébútur eða þykkt leður en nú á dögum er gjarnan settur stálbiti í sólann. Rómverjar höfðu reyndar búið til slíka styrktarhluta löngu áður en hælarnir komust í tísku en tilgangur þeirra var að koma í veg fyrir að sólinn verptist og yndi upp á sig heldur aðlagaðist lagi fótanna. Kannski er þess vegna ekki undarlegt til þess að hugsa að fyrstu hælaháu skórnir þjónuðu eigendum sínum í Feneyjum á fjórándu öld en það voru eingöngu hirðdömur sem nýttu sér þessa tveggja til tveggja og hálfs sentimetra hækkun sem boðið var upp á.
Roger Vivier er þekktur fyrir frumlega hönnun.
Pinnahælar, diskóskór og stígvél
Hælaskórnir vour kallaðir chopines. Korksólar fylgdu í kjölfar tréhælanna og hælarnir hækkuðu. Í fyrstu höfðu menn ekki lag á að sauma hælinn við sólann þannig að vel væri svo hælinn dinglaði laus frá sólanum að aftan. Sennilega hefur ekki verið þægilegt að fóta sig á slíkum skóm en hvenær hefur mannfólkið tekið þægindin fram yfir tískuna?
Hælar á skóm þróuðust hratt og urðu fljótlega til af öllum stærðum og gerðum. Menn fundu leið til að sauma hælinn fastan, klæða hann með leðri eða taui og breyta lagi hans. Og líkt og við öll þekkjum hafa skipst á kínahælar, pinnahælar, fylltir hælar, þykkir botnar og flatbotna skór æ síðan. Skóhönnuðir fóru fljótlega að láta til sín taka og Manolo Blahnik, Jimmy Choo, Anne Klein, Steve Weitzman Cesare Paciotti og margir fleiri hafa gert garðinn frægan og hannað óviðjafnanlega skó. Hjá helstu tískuhúsum eru að sjálfsögðu starfandi skóhönnuðir og Prada, Gucci, Louis Vuitton, Versace og Fendi bjóða upp á eigin skólínu.
Hinir undarlegu duttlungar tískunnar hafa einnig séð til þess að alls konar skór koma og fara úr tísku með reglulegu millibili. Há leðurstígvél, einna líkust reiðstígvélum fóru að ryðja sér til rúms á sjöunda áratug síðustu aldar, kúrrekastígvél og meira að segja gúmmístígvél hafa orðið tískufyrirbæri. Áhugaverðasta skótískan var án efa diskóskórnir sem voru með þykkum sóla og háum hæl. Á þessu dönsuðu menn með meiri tilþrifum en lengi höfðu sést á dansgólfum Vesturlanda og sennilega muna allir eftir skónum sem melludólgurinn í kvikmyndinni I’m gonna get you sucka. Ekki var nóg með að skórnir væru óvenjulega háir heldur voru þeir úr glæru plasti og í þykkum sólunum syntu gullfiskar.
Imelda Marcos elskaði skó.
Lítil og mikil skódella
Já, skótískan hefur sannarlega átt sínar hæðir og lægðir líkt og önnur fyrirbæri sem sköpuð eru af mönnum. Að undanförnu hefur nánast allt verið í tísku og támjóir, tábreiðir, háir og lágir skór sjást á götunum rétt eins og engin sérstök tíska ráði. Íþróttaskór hafa þó verið óvenjulega áberandi. Þeir eru ekki lengur notaðir eingöngu til að hlaupa á eða styrkja fótinn meðan sparkað er í bolta. Það þykir ekkert tiltökumál að mæta í kirkju eða veislu í íþróttaksóm og strigaskór við pils eru smart en ekki óviðegiandi. Sennilega ber að fagna þessu því íþróttaskór fara vel með fæturnar og þægilegir að ganga á þeim. Nýjungar á þessu sviði eru einnig margar og margvíslegar en sólar skónna eru núorðið með loftpúðum til að verja fótinn höggi og hægt er að fá þá vatnshelda en úr efni sem andar.
Vinsældir skófatnaðar eru þó síst á undanhaldi og líklega er óhætt að fullyrða að Vesturlandabúar hafi aldrei fyrr í sögunni verið jafnvel skóaðir. Flestir eiga þeir á bilinu fjögur til átta skópör en þeir sem eru með skódellu eiga enn fleiri. Fáar konur ná að slá Imeldu Marcos við en þessi þrjúþúsund pör sem hún hafði safnað að sér þóttu til marks um spillingu hennar og eiginmannsins á valdastóli. Meðan almenningur á Filippseyjum svalt safnaði hún skóm eftir virta hönnuði sem hver um sig kostaði svipað og þurfti til að fæða hundruð filippeyskra barna. En Imelda varð að eiga nóg af skóm til skiptanna og því sultu börnin í hel. Imeldu hefur ævinlega sárnað fjölmiðlaumfjöllun um skósafnið og sér til varnar hefur hún sagt að margar Hollywoodstjörnur eigi mun fleiri skó en hún hafi átt og ekki hafi verið um nema rétt rúmlega þúsund pör að ræða.
Carrie Bradshaw í Sex and the City á einnig í ástarsambandi við skó.
En hvort talan er þúsund eða þrjúþúsund skiptir kannski minnstu máli. Löngunin í skó varð greinilega skynseminni ofursterkari hjá þessari ágætu konu og hún er ekki ein um að hafa skódellu. Oprah Winfrey hefur játað að hún standist sjaldan þá freistingu að kaupa sér nýja skó og persónan, Carrie í Sex and the City taldi mikilvægara að eignast nýja Manolo Blahnik-skó en að borða. Skóframleiðendur þurfa því ekki að kvíða framtíðinni og konur munu áfram geta skreytt fætur sína með fallegum skóftatnaði. Skór og söfnunarárátta þeim tengd getur þó tekið á sig ýmsar myndir því víða í heiminum eru framleiddir litlir skrautskór úr leir, postulíni eða leðri sem fólk safnar. Skórnir eru tölusettir og seldir í takmörkuðu upplagi. Sumir eru eftirlíking af skóm sem til eru á söfnum víða um heim en aðrir eru sköpurnarverk skóhönnuða sem kjósa að framleiða ekki á fætur heldur fyrir hillur.
Vel skóaður draugur
Íslenskir draugar eru almennt frekar óásjálegur hópur. Þeir eru illa klæddir, hrekkjóttir og til ama fremur en hitt. Frá þessu er undantekning sem vert er að segja frá. Í sæluhúsi á Hellisheiði hafðist aðstoðarmaður dansks kaupmanns í Reykjavík gjarnan við á nítjándu öld. Honum þótti brennivín gott og fór sérstaka ferð til þess einu sinni á ári að drekka frá sér vit og rænu fjarri bænum. Skömmu eftir að maður þessi dó áttu tveir ferðalangar leið um heiðina og þegar þeir koma í sæluhúsið heyrðu þeir háreysti að ofan. Þeir gengu upp stigann og sáu þá mann klæddan að dönskum sið með brennivínskút við hlið sér. Maðurinn var hinn glaðlegasti og söng og trallaði. Við og við fékk hann sér sopa úr kútnum en það vakti einnig athygli áhorfendanna að hann teygði af og til úr fætinum og dáðist að fallegu dönsku leðurskónum sem hann hafði á fótunum. Þegar mennirnir fóru að skipta sér af honum hvarf hann. Er það mál manna að þarna hafi verið á ferð aðstoðarmaður kaupmannsins í árlegri hvíldarferð.
Þess má einnig geta að árið 1968 arkaði fjölmennur hópur karla af stað, klæddir rauðum hælaskóm með það að markmiði að mótmæla kynbundnu ofbeldi. Kröfugangan bar nafnið Walk a Mile in Her Shoes og var ætlað að opna augu og eyru ráðamanna og löggæslufólks. Karlarnir vildu undirstrika að klæðaburður kvenna hefði ekkert að gera með það ofbeldi sem þær yrðu fyrir af hendi kynbræðra þeirra.
Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.
