Ólafur Örn Thoroddsen og Sigríður Jónsdóttir hafa búið í gömlu húsi í Þingholtunum í 40 ár og vilja hvergi annars staðar vera. Segjast ekki flytja fyrr en í lengstu lög, og þá helst í láréttri stöðu, hvort sem er vegna þess að getu þrýtur til að vera áfram í húsinu eða við lífslok.
Óli og Sigga eins og þau eru yfirleitt kölluð, hættu bæði launuðum störfum um sjötugsaldur. Sigga sem er með BA próf í félagsfræði og masterspróf í stjórnsýslu og stefnumótun, vann síðast sem framkvæmdastjóri Gæða- og eftirlitsstofnunar félagsþjónustu, sem sett var á laggirnar 2018. Áður vann hún meðal annars í félagsmálaráðuneytinu, á Velferðarsviði Reykjavíkurborgar og við háskólakennslu. Óli vann hins vegar lengst af við hljóðvinnslu og hljóðhönnun í Borgarleikhúsinu, en hann er bæði leikari og rafeindavirki að mennt.
Það er hverfisstemming í Þingholtunum, sem nú eru í vetrarbúningi
Meiri tími til að rækta samskiptin
Þau segja eftirlaunalífið „býsna gott“ „Mér finnst bara svo frábært að eiga tímann minn sjálf, eftir 50 ár, fyrst í námi og síðan í starfi“. segir Sigga. „Það er alltaf talað um það að fólk þurfi að hafa áhugamál þegar það kemst á eftirlaun. En þetta er líka spurning um að lifa lífinu og vera í samskiptum við fólk almennt á starfsævinni. Hafi maður gert það býr maður að því þegar kemur að starfslokunum og hefur þá meiri tíma til að rækta samskiptin og gera ýmsa aðra hluti sem maður hefur áhuga á, en hafði kannski ekki tíma til að sinna“.
Gagnabjörgun og nefndarstörf
Síðasta verk Óla áður en hann hætti í starfi var að sjá til þess að alls kyns gögnum sem tengdust sögu Leikfélags Reykjavíkur yrði komið á söfn og þau skráð. Hann hafði unnið bæði í Iðnó og Borgarleikhúsinu og sá að það var verk að vinna við að koma gögnum, svo sem skjölum, myndverkum og gömlum upptökum sem vörðuðu sögu Leikfélags Reykjavíkur í örugga höfn, þar sem þau væru aðgengileg.
Sigga hefur tekið að sér verkefni á sínu sviði eftir að hún hætti störfum og leiddi til dæmis starf nefndar sem skilaði af sér seint á síðasta ári. „Maður heldur bara áfram að vera maður sjálfur“, segir Sigga um lífið á eftirlaunum og bætir við að þó að maður hætti í launuðu starfi þá stöðvist ekki allt. „Fólk hefur byggt upp þekkingu og það er í raun mikilvægt að hún nýtist áfram. Ég myndi vilja sjá aukinn sveigjanleika við starfslok og að sérfræðiþekking sé nýtt í ríkari mæli hjá fólki, þó það sé komið yfir sjötugt“.
Sigga og Óli við mosku í Casablanca.
Eru alla vega ennþá saman
Þau sjá fram á að eiga góðan tíma fram undan, að öðru óbreyttu. „Ýmislegt sem ekki vannst tími til að sinna áður, hefur maður nú tíma í, eins og að skipuleggja ferðir með vinum og hópum innanlands og utan. Áður hefði maður sagt nei, en nú hefur maður tíma í þetta. Óli hefur verið í Grímu-nefndinni síðustu þrjú árin og þá sér maður allar leiksýningar. Svo erum við bæði í Kramhúsinu og ég búin að vera þar í 40 ár“, segir Sigga sem er í leikfimi en Óli er nýbyrjaður í jóga. Hann gaf Siggu svo tangónámskeið í afmælisgjöf, þannig að nú dansa þau saman tangó og segja það sé gaman. „Við erum orðin nógu þroskuð og erum alla vega ennþá saman“, segir Sigga hlæjandi, þegar blaðamaður imprar á því að þetta geti verið varasamt fyrir pör. Þau hafa alltaf ferðast mikið bæði innanlands og utan og hyggjast halda því áfram. Þau eru á leið í ferð til Japans í mars og þau hafa farið reglulega í sögugöngur með Ferðafélagi Íslands.Sögugangan í ár verður um Látra og Rauðasand, þar sem söguefni er nægt.
Annað verkefni sem þau ætla að takast á við á næstunni, er að innrétta húsnæði í kjallaranum undir húsinu, en þau keyptu hann árið 2000 og gerðu þá helming húsnæðisins í stand. Nú er yfirhalning á hinum helmingi kjallarans hafin. „Nú höfum við tíma í þetta, þetta hleypur ekkert frá manni og maður stressast ekkert upp þó iðnaðarmenn láti ekki sjá sig“ segir Óli.
Óli og Sigga ásamt sytur hennar Þórunni, í Dyrfjöllum á leið í Stórurð
Eins og að verða ástfangin aftur
Það er margt sem mælir með því að fólk minnki ekki endilega húsnæði við sig um sjötugt. „Maður er miklu meira heima. Áður var það vinnan 8 tíma á dag og oft meira en það. Fjölskyldan stækkar bara og það þarf að vera hægt að hýsa fólk. Það er líka gott að hafa pláss og leikrými fyrir barnabörnin og geta haft þau hér með góðu móti“, segir Sigga. „Lífið hefur breyst og þó að fólk hittist meira utan heimilis í dag, til dæmis á kaffi- og veitingahúsum, þá er gaman að hafa aðstöðu til þess að fjölskyldan geti hist heima“. Þau eiga samtals 2 börn og 6 barnabörn sem eru á ýmsum aldri, frá eins árs upp í þrettán ára. Sigga segir mikilvægt að njóta þessa tíma með barnbörnunum, sem komi ekki aftur. Það sé ólíkt að vera með börnin sín og með barnabörnin. „ Ein vinkona mín orðaði tilfinninguna þannig þegar hún eignaðist fyrsta barnabarnið. Þetta er eins og að verða ástfanginn aftur og það er mikið til í því“.
Rabba saman á förnum vegi
Húsið þeirra er orðið yfir 100 ára gamalt, það var byggt árið 1906 og í kjallaranum var bókband þegar þau fluttu inn, en þar voru áður seldar ryksugur og fyrir þann tíma settar saman vogir fyrir fiskvinnslu. Þau segja að það sé skemmtilegt samfélag í nágrenninu. „Það er svona hverfistilfinning. Fólkið í húsunum þekkist og rabbar saman á förnum vegi. Stundum er blásið til samveru. Það eru samskipti milli fólks og nærumhverfið skiptir máli. Fólk fer gangandi á milli staða og gangandi út í búð. Á margan hátt er þetta opið samfélag,“ segja þau og telja líka upp kosti þess að hafa aðgengi að listasöfnum, veitingastöðum, leikhúsum og bókasafni í grenndinni.
Hjúkrunarheimilið Sóltún í Reykjavík
Alltaf rætt um skort á hjúkrunarheimilum en ekki skort á heimaþjónustu
Sigga hefur í störfum sínum fengið mjög gott yfirlit yfir stöðu eldra fólks á Íslandi og hefur skoðanir á því hvernig hún er og ætti að vera. „Það vantar mikið uppá að fólk fái að halda reisn sinni þegar það eldist, missir færni og getu og þarf á þjónustu að halda. Það er einna verst að ekki skuli enn hafa tekist að koma á samþættri heimaþjónustu, sem er heimahjúkrun og félagsleg heimaþjónusta veitt inni á heimili fólks, nema í Reykjavík. Fólk vill vera heima hjá sér eins lengi og unnt er, í sínu nærumhverfi. Hérlendis er þó raunin enn sú að alltaf þegar talað eru um svo kallaðan „fráflæðisvanda“ sjúkrahúsanna, hugtakið eitt sér segir mikið um viðhorfin, þá er lausnarorðið alltaf skortur á hjúkrunarrýmum, en skortur á félagslegri heimaþjónustu og heimahjúkrun er ekki nefndur. Þessari hugsun þarf að breyta, því fólk getur verið lengur heima með þjónustu sem er betur sniðin að þörfum þess og þar kemur velferðartæknin líka inn í myndina. En til að gera samþætta heimaþjónustu um land allt að veruleika þarf stýring þjónustunnar að vera á einni hendi og fjármagnið til heimaþjónustunnar í einum potti.“, segir hún, en ekki á hendi bæði ríkis og sveitarfélags eins og nú er. Þetta hefur verið reynt á Akureyri meðan það var tilraunasveitarfélag og gekk bara ljómandi vel. Það var slæmt að það hélt ekki áfram og var ekki yfirfært víðar.
Fólk fer að biðjast afsökunar á sjálfu sér
Fyrirkomulagið hér sviptir fólk reisn og sjálfstæði
„Greiðslufyrirkomulag hjúkrunarheimila er úrelt“ , segir Sigga. „ Þegar fólk flyst á hjúkrunarheimili ætti greiðslufyrirkomulag að vera með þeim hætti að einstaklingurinn greiði leigu, matarkostnað, lyf og þá þjónustu sem hann fær, en ekki er öll sú þjónusta gjaldskyld, svo sem heilbrigðisþjónustan. Íbúar hjúkrunarheimila eiga ekki að þurfa að missa réttindi sem aðrir samfélagsþegnar hafa, eins og nú er, svo sem að fá nauðsynleg hjálpartæki fá SÍ, eða akstursþjónustu. Horfa má til fyrirkomulags í Danmörku sem eru með það sem þeir kalla „plejeboliger“ sem er skipulagt með svipuðum hætti og hér er nefnt. Það fyrirkomulag sem viðgengst hér á landi sviptir fólk bæði reisn, sjálfræði og sjálfstæði“.
Fer að biðjast afsökunar á sjálfu sér
Sigga segir aldursfordóma ríkjandi í íslensku samfélagi, eins og reyndar á vesturlöndum, stundum mætti halda að yngra fólki í samfélaginu fyndist gamalt fólk óþægilegt, kannski af því að það minnir á dauðann. Eitthvað sem fólk vill ekki tala um. „Það eru fordómar í þeirri sýn að allt eldra fólk verði lasburða og veikt. Hér áður fyrr vann fólk fram í rauðan dauðann og lagðist að því búnu í kör. Mórallinn er enn svolítið þannig hér, að ef við erum ekki að vinna launavinnu gerum við ekkert gagn. Félagsauðurinn sem felst í eldra fólki er vanmetinn. Ég held að það veki hræðslu hjá yngra fólki að vita að maður verði gamall, það hljóti að vera ömurlegt, öll skemmtun búin. Það er á vissan hátt talað yfir eldra fólk, en ekki við það og það jafnvel hunsað og það kemur fram á mörgum sviðum þjóðlífsins. Viðmótið smitar svo út frá sér, þannig að eldra fólk fer að biðjast afsökunar á sjálfu sér. Veikindi og aldur eru í alltof ríkum mæli spyrt saman. Vissulega hrörnar fólk með aldrinum, en það breytir ekki þeirri staðreynd að fólk á öllum aldri veikist og missir heilsuna“, segir hún. „Það þarf að hugsa kerfið út frá því að þegar fólk missir færni og getu, fái það þá þjónustu sem þörf er á óháð aldri. Við lífslok þarf síðan sérhæfða þjónustu og það þarf að hugsa þjónustuna heildrænt, sem þjónustukeðju“
Vinnudyggðin er enn rík í menningu okkar, segir Sigga
Vinnumórall hér á landi og í Frakklandi
Óli er farinn í jóga og blaðamaður eftir situr og ræðir við Siggu sem talar um vinnudyggðina sem hefur verið og er enn rík í menningu okkar og mótar m.a. afstöðu okkar til þess að eldast og hætta að vinna launavinnu. „Við fórum eitt sinn í heimsókn í sendiráðið í París í tengslum við vinnustaðarkynnisferð. Þar var stödd ung kona af frönskum og íslenskum ættum sem ávarpaði hópinn og talaði um ýmsa fleti á muninum milli þessara þjóða. Ég á tvo afa sagði hún, einn franskan og annan íslenskan, Franski afinn segir: Ég dey ef ég þarf að vinna lengur, en íslenski afinn segir: Ég dey ef ég þarf að hætta að vinna.
