Ef þér finnst þú ekki sofa jafnvel og áður er mjög líklegt að það sé einmitt raunin. Algengt er að eftir því sem fólk eldist minnki gæði svefnsins. Jafnvel þótt fólk sé að öðru leyti heilsuhraust sofa margir mun verr en áður eftir fimmtugsaldur. Svefnmynstrið breytist einnig, fólk vaknar oftar á næturna og sumir sofa færri klukkustundir en áður meðan aðrir sofa fleiri.
Fólki er gjarnan skipt í A-, B- og C-týpur hvað varðar svefnmynstur. A er sá hópur fólks sem fer snemma að sofa og vaknar við eldhresst við fyrsta hanagal en B eru þeir sem vilja kúra á morgnana en eru upp á sitt besta á kvöldin og fram eftir nóttu. C eru svo þeir sem geta lagað sig að báðum þessum mynstrum án þess að finna mikið fyrir því. C-týpur eiga einnig auðveldara með að þola svefnleysi og sumir í þeim hópi virðast komast af með mun styttri svefn en aðrir.
Það má einnig draga fram nokkrar fleiri týpur hvað varðar svefnmynstur. Þeir sem sofna um leið og þeir leggja höfuðið á koddann og hinir sem þurfa að velta sér og snúa í góðan tíma áður en þeir finna réttu stellinguna og ætla aldrei að ná að koma sér í ró og sofna. Svo eru það þeir sem alltaf vakna úthvíldir og tilbúnir í daginn og þeir sem á hverjum morgni verða að liggja í góða stund áður en þeir komast fram úr. Svo er það hópurinn sem ekki getur sofið þegar það er bjart og þeir sem ekki geta sofið nema heima hjá sér í eigin rúmi. Já, það er margt mannanna bölið. En ef þú hefur áhyggjur af svefninum og telur þig ekki fá næga hvíld gæti verið tímabært að leita til sérfræðinga. Ýmsar breytingar og sjúkdómar geta haft áhrif á svefngæði.
- Kæfisvefn
Ef þú átt erfitt með að koma þér fram úr á morgnana og finnst þú aldrei vakna endurnærð/ur er hugsanlegt að þú þjáist af kæfisvefni. Kæfisvefn er ástand þar sem fólk hættir að anda af og til yfir nóttina og hrýtur mikið. Þetta veldur því að fólk nær ekki hinum djúpa REM-svefni sem öllum er nauðsynlegur. Margir eru með kæfisvefn án þess að vita af því. Ef maki þinn hefur ekki kvartað undan hrotunum eru helstu einkennin mikil þreyta á morgnana og allan daginn. Fólk sofnar stundum oft yfir daginn en á samt ekki í erfiðleikum með að sofna á kvöldin. Kæfisvefn má meðhöndla með svefnöndunartæki sem heldur öndunarveginum opnum og tryggir nægt súrefnisflæði inn í líkamann alla nóttina eða bitgómi ef um vægari útgáfu þessa vanda er að ræða. Öndunarfærin eru nátengd hjartanu og æðakerfinu. Þess vegna er mjög líklegt að hjartasjúkdómar valdi kæfisvefni eða öðrum svefnvandamálum. Ýmist stafar kæfisvefn af því heilinn segir ekki lungunum að anda eða að hálsinn lokast og kemur í veg fyrir að loft nái ofan í lungun. Svefninn verður því slitróttur og kæfisvefn getur leitt til hjartasjúkdóma sé hann ekki meðhöndlaður. Margir mæla með því að minnka saltneyslu, breyta mataræði og auka hreyfingu til að auka blóðflæði um líkamann og þjálfa öndunarfærin.
- Breytingaskeiðið
Algengt er á breytingaskeiði að konur finni fyrir margvíslegum svefntruflunum. Hitakóf á næturna eyðileggja nætursvefni hjá hópi kvenna á breytingaskeiði. Þær vakna rennandi blautar af svita og í sumum tilfellum kveður svo rammt að að skipta þarf um rúmföt á rúminu. Þær sem ekki finna fyrir hitakófum eiga sumar til að vakna engu að síður oft á nóttu og geta stundum ekki sofnað aftur. Aðrar vakna eldsnemma á morgnana og finnst þær úthvíldar en um það leyti sem þær þurfa í vinnuna hellist þreytan yfir og þær finna að líkaminn er ekki úthvíldur. Ef þetta ástand varir lengi getur það valdið kvíðavandamálum og þunglyndi.
Kvíðinn eykur svo á svefntruflunina því konan kvíðir fyrir að fara að sofa og það getur orðið til þess að hún verður andvaka. Læknar meðhöndla vanda af þessu tagi oft með hormónameðferð til að draga úr hitakófum og vægum kvíðalyfjum.
- Heilabilun
Heilabilun er yfirheiti notað til að lýsa því hvernig heilastarfsemi eldra fólks veikist og breytist. Einkennin geta verið væg en einnig mjög alvarleg og spanna allt frá minnistruflunum yfir í persónuleikabreytingar og ranghugmyndir. Heilbilun stafar af taugahrörnun í heilanum og mismunandi er hvaða svæði heilans verða verst úti og hvar bilunin byrjar. Svefntruflanir eru meðal fyrstu einkenna heilabilunar og þær aukast eftir því sem sjúkdómurinn versnar. Fólk með heilabilun á oft mjög erfitt með að sofna. Sofnar og vaknar upp illa áttað og óttaslegið. Heilabilun hefur áhrif á melatónínframleiðslu heilans en það boðefni hjálpar okkur að sofna og sofa alla nóttina. Raunar minnkar framleiðsla melatóníns með árunum hjá öllum og margir kjósa þess vegna að taka inn melatónín af og til og laga þannig svefninn. Svefnleysi eykur einnig líkur á að fólk þrói með sér heilabilun og getur hraðað hrörnunarferlinu.
- Parkinsons-sjúkdómurinn
Parkinsons-sjúkdómurinn er hrörnunarsjúkdómur sem hefur áhrif á hreyfigetu fólks. Vöðvarnir stirðna og sumir fá óviðráðanlegan skjálfta í útlimi. Fólk með Parkinsons sefur oft ekki vel vegna þess hve stirðir og aumir vöðvarnir eru og það finnur ekki svefnstellingu sem er þægileg og þeim líður vel í. En jafnvel á fyrstu stigum sjúkdómsins finnur fólk fyrir aukinni þreytu á daginn og erfiðleikum með sofna á kvöldin. Líklegt er talið að það tengist þeim breytingum sem verða á boðefnastarfsemi heilans í tengslum við sjúkdóminn. Það getur hjálpað að leita til svefnráðgjafa og finna leiðir til að bæta svefngæðin í samstarfi við hann.
Nú vita vísindamenn að ónógur svefn getur beinlínis valdið heilsufarsvandamálum og aukið líkur á að fá alvarlega sjúkdóma. Góð hvíld er líkamanum nauðsynleg til endurnýjunar og viðhalds og ef hún næst ekki hefur það mjög fljótt áhrif á alla líkamsstarfsemi.
Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.
