Óttar Guðmundsson geðlæknir.
Óttar Guðmundsson geðlæknir skrifar.
Á dögunum gaf Skrudda út bókina “Það blæðir úr þjóðarsálinni” úrval pistla sem ég hef skrifað á liðnum árum á baksíður Fréttablaðsins. Jóhanna V. Þórhallsdóttir, hjartkær eiginkona mín, myndskreytti bókina af miklu listfengi.
Á árunum í kringum aldamótin skrifaði ég sambærilega pistla um læknisfræði og samfélagsmál í DV, Vikuna og Pressuna. Pistlar Fréttablaðsins eru þó mun styttri þar sem rýmið er minna. Smám saman lærir maður á þennan knappa stíl þar sem þarf að koma fyrir formála, meginmáli og niðurstöðu í 240-250 orðum. Orðskrúði og málalengingum verður ofaukið þegar greinar eru samdar í símskeytastíl. Þetta er lærdómsríkt fyrir alla sem skrifa mikla langhunda í blöð og tímarit. Venjulega er betra að vera gagnorður og stuttorður en teygja lopann að óþörfu.
Ég hef notað þessa pistla til að tengja saman nútímann og fortíð Íslendingasagna og Sturlungu. Maðurinn breytist ekkert þrátt fyrir tæknivæðingu samtímans. Tilfinningalífið er hið sama hjá nútímamanninum og frændum mínum á Sturlungaöld. Egill Skallagrímsson afi minn hefur leikið stórt hlutverk enda hörundsár og uppfullur af öfundsýki og afbrýðisemi eins og margir nútímamenn.
Umhverfi pistlahöfunda hefur breyst mikið í áranna rás. Lesendur eru mun viðkvæmari en fyrr. Fólk á til að móðgast út í það óendanlega fyrir hönd annarra. Samfélagsumræðan er full af hættulegum jarðsprengjusvæðum. Það úir og grúir af pólitískum varðhundum á netinu sem gelta hátt ef einhver villist út af réttri braut. Netið viðheldur þannig ákveðinni skoðanakúgun í nafni rétthugsunar.
Umræðan á Íslandi er því einhæf þar sem ákveðnir valinkunnir álitsgjafar gefa tóninn og kommentakerfið endurómar skoðanir þeirra. Fastur pistlahöfundur til margra ára verður að haga seglum eftir vindi. Það hefur þó ekki alltaf tekist og ég hef uppskorið mikinn reiðilestur netverja vegna ógætilegra ummæla. En stundum hefur mér heppnast ágætlega og fengið mikið hrós í pottum sundlauganna og frá fisksalanum mínum.
Vinsælustu pistlarnir eru venjulega þeir sem fólk tengir við tilfinningalega. Ég skrifaði einu sinni pistil sem kallaðist “Ertu enn?” Hann höfðaði til fjölmargra sem í sífellu fá spurninguna hvort þeir séu enn að vinna, enn í gamla húsinu eða enn að keyra bíl. Samfélagið gengur útfrá því að gamalt fólk eigi að leggja árar í bát á ákveðnum aldri og bíða dauða síns með golfkylfu í hendi.
Umræðan á netinu er mjög hatrömm og fæstir virðast óttast meiðyrðalöggjöfina. Þegar netinu mislíkar eitthvað sem ég hef skrifað er ég venjulega kallaður “elliær kallfauskur,” “hálfviti” eða “svokallaður geðlæknir.” Það er lærdómsríkt fyrir eldri borgara hversu fljótir menn eru að grípa til ellismánunar þegar eldri maður á í hlut. Sömuleiðis er þess krafist að ég hætti að vinna enda eiga “karlæg gamalmenni” að halda sig innan veggja skilgreindra stofnana. Ég hef oft velt því fyrir mér af hverju ummæli sem þessi gagnvart eldri borgurum eru ekki skilgreind sem hatursorðræða eins og sams konar ummæli gagnvart öðrum samfélagshópum.
Þeir sem hæst láta á netinu eiga það sammerkt að vilja þagga niður í “elliærum gamalmennum” með öllum ráðum. Þau eigi ekkert erindi inn í þjóðfélagsumræðuna. Það skiptir því miklu máli að láta ekki deigan síga heldur halda áfram að tjá sig og viðra skoðanir sínar þótt þær falli utan ramma hinnar viðurkenndu pólitísku rétthugsunar.
