Er hægt að deyja úr sorg?

Þeir sem gengið hafa í gegnum djúpa sorg þekkja þá miklu streitu og vanlíðan sem henni fylgir. Í gegnum tíðina hefur því iðulega verið velt upp hvort menn geti raunverulega dáið úr sorg. Og víst er fólk sem orðið hefur fyrir áföllum og þurft að bera harm greinist iðulega með alvarlega sjúkdóma skömmu eftir að hið versta hefur gengið yfir.

Þegar sveitasöngvarinn Johnny Cash lést vegna fylgikvilla sykursýkinnar sem hann þjáðist af höfðu margir á orði að söknuður eftir konu hans June hafi haft mikið um það að segja. June lést skurðarborðinu í maí 2003 og Johnny í september sama ár. Til marks um  örvæntingu hans var nefnt að síðasti smellur hans, The Story of a Broken Heart, lýsti djúpri sorg manns sem þurfti að sjá á bak ástinni sinni. Þessar vangaveltur vöktu upp fjöruga umræðu á sínum tíma um það hvort sorg gæti virkilega dregið fólk til dauða.

Víst er að oft eru sagðar af því sögur að skammt verði milli fólks sem hefur búið saman lengi. Annar aðilinn deyr og þá er eins og hinn missi alla lífslöngun veslist upp og hverfur yfir móðuna miklu innan örfárra mánaða. Sorg hefur einnig ýtt mörgu yngra fólki fram á ystu nöf og dæmi eru um að það greinist með krabbamein, hjartasjúkdóma eða sykursýki eftir að hafa þurft að takast á við sorgina mánuðum saman. Vísindamenn þekkja þessi fyrirbæri og segja að vissulega geti sorg leitt til dauða. Hins vegar benda þeir einnig á að við getum ráðið miklu um hvernig við bregðumst við sorginni og að þekkingarleysi fólks á sorgarviðbrögðum leiði það oft og tíðum í ógöngur. Þótt margar rannsóknir hafi verið gerðar á þessu sviði er samt vert að muna að sorg er mjög einstaklingsbundið fyrirbæri og engir tveir bregðast eins við. Það getur þó verið gagnlegt að vita hvað flestir upplifa og hvernig fólk lýsir upplifun sinni eftir á.

Líkamleg viðbrögð við sorg

Dauða eða skilnaði fylgir mikil streita. Vísindamenn vita að streita veikir ónæmiskerfið og þess vegna er algengt að ýmsir veikleikar blossi upp í kjölfar streitutímabila í lífi fólks. Fólk er viðkvæmara fyrir sýkingum þegar þannig stendur á og vitað er að krabbameinsfrumur fjölga sér enn hraðar ef fólk er undir álagi.

Fyrst eftir mikið áfall finnur fólk fyrir tilfinningaleysi og doða. Það er utan við sig, gleymið og á í erfiðleikum með að einbeita sér. Auk þess er algengt að fólk finni fyrir mæði, þrengslum í hálsi og erfitt getur verið að anda. Sumir anda ótt og títt en aðrir verða að draga andann hægt og þungt. Margir geta ekki sofið eftir áfall en aðrir geta sofið nánast allan sólarhringinn. Nokkuð algengt er að menn missi matarlystina. Þrengsli í hálsinum gera það að verkum að erfitt er að tyggja og renna niður bitunum og harður kvíðahnútur í maganum veldur því að menn langar ekki í mat.

Eftir að fyrsta bylgja sorgar og vanlíðanar gengur yfir er ekki óalgengt að fólki finni fyrir miklu orkuleysi. Margir segja þetta einna líkast því að  líkaminn hafi verið gersamlega sviptur öllu afli. Fólk lýsir ástandinu oft þannig að það sé gersamlega tómt eða eins og sprungnar blöðrur. Ef maki eða annar ástvinur hefur átt við langvarandi veikindi að stríða er sá sem eftir lifir í mörgum tilfellum útkeyrður af þreytu. Umönnunarhlutverkið krefst mikils af fólki og vökunætur geta tekið sinn toll af heilsu fullhraustra einstaklinga.

Margar rannsóknir sýna að samband er milli hjartasjúkdóma, krabbameins, drykkjusýki og sorgar. Þeir sem orðið hafa fyrir sorg eru líklegri en aðrir til að greinast með þessa sjúkdóma 12-24 mánuðum eftir áfallið. Þetta samband milli sorgar og sjúkdóma er þó erfitt að sanna fyllilega því sumir virðast hafa innbyggða hæfni til að takast á við áföll af þessu tagi og tíðnin er þess vegna mismunandi há eftir rannsóknum.

Andleg viðbrögð við sorg

Við dauða maka eða skilnað á efri árum finnst mörgum þeir ekki aðeins missa félaga sinn heldur einnig tengsl við fortíðina. Í flestum tilfellum man makinn lengra aftur en börnin og stundum finnst fólki það ekki lengur hafa neinn til að tala við um sín ungdómsár. Hjúkrunarfólk hefur oft orðið vart við að þetta fólk segist vilja fylgja maka sínum í dauðann því nú sé ekkert eftir.

Sorgin getur einnig leitt til þess að fólk eigi erfiðara með að einbeita sér en áður og lendi því í ýmiss konar slysum. Einfaldar athafnir, eins og að skera brauð eða elda mat, verða flóknar og erfiðar og menn eiga það til að skera sig eða brenna. Þess eru jafnvel dæmi að fólk sem hefur nýlega orðið fyrir sorg gangi viðstöðulaust út á götu í veg fyrir umferðina því það tekur ekki lengur eftir umhverfi sínu á sama hátt og áður.

Andlát maka getur í sumum tilfellum valdið því að ótti við dauðann aukist hjá þeim sem eftir lifir. Hann upplifir jafnvel sömu sjúkdómseinkenni og makinn gerði og leitar læknis aftur og aftur vegna ýmissa kvilla. Aðrir missa allt traust til heilbrigðisstétta vegna þess að fagfólkið reyndist ófært um að hjálpa makanum. Þetta fólk kann því að draga það að leita sér lækninga þótt það hafi fundið fyrir vanlíðan lengi.

Eftir langvarandi og erfið veikindi getur fólk stundum upplifað dauðann sem ákveðna lausn. Eftir fyrstu bylgju sorgar og saknaðar finnur fólk þá jafnvel fyrir feginleika. Á þessu tímabili sækja að alls konar hugsanir. Sektarkennd er algeng og menn leita að sök hjá sjálfum sér á því hvernig fór eða ásaka sig fyrir að hafa ekki nýtt tímann betur með ástvininum. Reiði í garð hins látna er einnig algeng á þessu tímabili og iðulega sveiflast fólk milli reiði og saknaðar. Depurð, ótti og kvíði fyrir framtíðinni getur líka sest að í sálinni.

Flestir eiga erfitt með að höndla breytingar og stundum finnur fólk fyrir ákveðnum þrýstingi því vinir og ættingjar ætlast oft til þess að sorgarferlið taki einhvern tiltekinn tíma eða falli að einhverju mynstri sem þeim þykir eðlilegt. Sorgin er hins vegar einstaklingsbundin og setningar eins og „tíminn læknar öll sár“, „þetta lagast“ eða „honum líður vel þar sem hann er“, hugga engan. Þær eru jafnvel frekar til þess fallnar að ergja fólk í sorg.

Tekist á við sorgina

1. Sættu þig við að sorgin spyr ekki um tíma. Sumir eru undrandi á því að mörgum mánuðum og jafnvel árum eftir að þeir verða fyrir missi finna þeir enn fyrir sársauka. Það að fara í gegnum sorg og vinna úr henni er flókið ferli og hver og einn verður að finna sína eigin leið til huggunar. Grundvallaratriði er þó að tala um líðan sína og eyða tíma í að velta fyrir sér hvað muni hjálpa. Næsta skref er að láta ættingja og vini vita hvað þeir geta gert til að létta róðurinn.
2. Reyndu að fá næga hreyfingu og passaðu að borða vel, drekka nóg vatn og sofa vel. Margir vanrækja þessar frumþarfir þegar sorgin ber að dyrum. Streitan deyfir líkamleg viðbrögð þannig að fólk finnur oft ekki fyrir hungri, þreytu eða þorsta. Gott ráð er að borða, hreyfa sig, drekka og fara að sofa á sama tíma á hverjum degi. Þetta getur skipt sköpum um hvort fólk haldi heilsu meðan sorgin gengur yfir.
3. Finndu leiðir til að tjá sorgina. Eric Clapton samdi lagið Tears in Heaven í minningu sonar síns sem datt út um glugga háhýsisins þar sem hann bjó, Egill Skallagrímsson orti Sonartorrek og KK When I Think of Angels I Think of You.  Michael Jordan helgaði vinnu sína á vellinum árið sem faðir hans dó minningu hans og grét heitum tárum þegar Chicago Bulls vann meistaraitillinn á feðradaginn. Minnismerki um látna sjómenn og þá sem týnst hafa í hafið hjálpa mörgum aðstandendum að takast á við sorgina. Hver og einn verður að finna sína leið og flestir fá mikla útrás fyrir tilfinningar sínar í einhvers konar sköpun.
4. Fjölskylda og vinir ættu að þegja og hlusta. Besta ráðið til að veita huggun er að hlusta á það sem hinn sorgmæddi hefur að segja og leyfa honum að ráða ferðinni. Þótt einhver kunni að halda að viðkomandi hafi gott af að rífa sig upp er ekki víst að leiðirnar sem valdar eru henti. Ekki bjóða manneskju í sorg út að borða eða í líkamsræktina nema vera viss um að hún kunni að meta boðið.

Steingerður Steinarsdóttir ritstjóri Lifðu núna skrifar.