Dr. Inga Dóra Björnsdóttir mannfræðingur skrifar
Ég hlustaði nýlega á viðtal við gamla kunningjakonu mína, Rögnu Sveinsdóttur, frönskukennara, fararstjóra og lífskúnstner, á Samstöðinni.
Meðan á viðtalinu stóð rifjaðist það upp fyrir mér að móðurafi minn, Guðbrandur Magnússon og móðurafi Rögnu, Séra Jakob Ó. Lárusson, prestur að Holti undir Eyjafjöllum, voru jafnaldrar og æskuvinir og samherjar í baráttunni fyrir bættum lífskjörum á Íslandi.
Afi minn, sem var lærður prentari, og séra Jakob voru miklir Samvinnumenn og ráku um tíma saman félagsbú að Holti. Þeir stofnuðu einnig saman Kaupfélag Eyfellinga, og síðar Kaupfélag Hallgeirsseyjar, þar sem afi minn varð kaupfélagsstjóri. Síðar varð Kaupfélag Hallgeirseyjar að Kaupfélagi Rangæinga á Hvolsvelli.
Eftir að hlusta á viðtalið við Rögnu ákvað ég að kynna mér feril afa hennar nánar og varð margs vísari.
Séra Jakob var fæddur á Vatnleysiströnd árið 1887 og lauk guðfræðiprófi árið 1910. Eftir prestvígsluna, starfaði hann sem prestur í þrjú ár í Íslendingabyggðum í Vesturheimi. Þegar heim kom var séra Jakob skipaður prestur að Holti undir Eyjafjöllum og, eins og títt var á þeim tíma, gekk hann að eiga dóttur forvera síns, séra Kjartans Einarssonar að Holti, Sigríði Kjartansdóttur.
Séra Jakob flutti með sér nýja strauma og stefnur frá Ameríku varðandi trúarboðskap, prestskap og tækninýjungar. Á þessum tíma var almennt litið á sóknarpresta sem æðri mannverur, sem drottnuðu yfir söfnuði sínum. Í prédikunum á helgidögum lögðu þeir áherslu á þær refsingar, sem sóknarbörn þeirra mundu sæta, ef þau hlýddu ekki boðskap Drottins í einu og öllu. Á virkum dögum gengu prestar landsins jafnan um á jakkafötum, þéruðu undirsáta sína og tóku almennt ekki þátt í búverkunum á prestsetrinu.
Það kvað við annan tón í boðskap og háttum séra Jakobs: Sem prestur leit hann fyrst og fremst á sig sem boðbera gleðinnar. Predikanir hans fjölluðu ekki um refsingar hins alvalda Drottins, heldur þá gleði sem sköpunarverk hans, lífið sjálft, fegurð jarðarinnar, birta himinsins og tign fjallanna, veittu mönnum. Um leið lagði hann áherslu á fyrirgefningu og mildi hinnar sönnu kristnu trúar.
Á virkum dögum vílaði séra Jakob sér ekki við að sinna búverkum, og brá hann sér úr betri fötunum og gekk til liðs við vinnufólk sitt, sem hann þúaði og umgekkst sem jafninga.
Séra Jakob var ekki aðeins mikill áhugamaður um að stuðla að framförum á íslenskum búskaparháttum, heldur hafði hann brennandi áhuga að nútímavæða samgöngur á Íslandi. Meðan á dvöl hans í Norður-Ameríku stóð, sveið honum sú staðreynd, að á meðan milljónir bíla óku þar um þjóðvegi álfunnar, var ekki einn einasti bíll til á Íslandi. Þannig hafði að reyndar ekki alltaf verið. Einn bíll hafði verið fluttur til Íslandi í hans tíð, en það var bíll hins danskættaða Reykjavíkur kaupmanns, Ditlev Thomsen.
Árið 1904 fékk Thomsen 2000 króna styrk úr ríkissjóði til að kaupa notaðan fjögurra sæta blæjubíl af þýsk/prússneskri gerðinni Cudell, og flytja til landsins. Áður en bíllinn kom sendi Thomsen mann að nafni Þorkel Clementz á átta daga bílanámskeið í Danmörku. En bílstjóramenntun Þorkels dugði honum skammt, því Cudell bílinn reyndist ekki vera dugmikill bíll og var honum skilað aftur til Danmerkur fjórum árum síðar, eða árið 1908. Þá hafði hann staðið ónotaður í þrjú ár.
Séra Jakob vildi að byggðir yrðu akfærir vegir um landið eins og í Norður-Ameríku og að Íslendingar kæmi sér upp veglegum bílaflota. Í þeim tilgangi fékk hann tvo vestur-íslenska vini sína til liðs við sig og árið 1913 og festu þeir saman kaup á Ford T módeli, sem fluttur var til landsins sama ár. – Ford T reyndist mun traustari bíll en Cudell og hentaði íslenskum aðstæðum mun betur en forveri hans.
Séra Jakobi var frá upphafi ljóst, að það var til lítils að flytja til landsins bíl nema fullfær bílstjóri fylgdi bílnum til landsins til að kenna Íslendingur þá list að keyra bíl. Til þess starfs réði hann Vestur-Íslending að nafni Jón Sigmundsson. Jón hafði flutt til Vesturheims á unga aldri og var kunnur bifreiðastjóri í Íslendingabyggðum. Jóni var mikið í mun um að gera gamla landinu sínu gagn og tók litla sem enga greiðslu fyrir vikið.
Séra Jakob lést um aldur fram árið 1937, fimmtugur að aldri, og við munum seint vita með vissu hvernig honum vegnaði á Guðsvegum. En við vitum fyrir víst að framtak hans við að koma fyrsta Ford T bílsins til Íslands skilaði góðum árangri. Koma hans til landsins árið 1913 markaði upphaf íslensku bílaaldarinnar og hefur landið aldrei verið bíllaust síðan. Samkvæmt síðustu tölum er fjöldi bíla í notkun á Íslandi um 300 þúsund, sem slagar hátt upp í fjölda landsmanna, en samkvæmt manntalinu frá 2024 voru íbúar landsin 383.726. – Segja má að vissulega hafi draumur Jakobs um að bílavæða Ísland ræst, en kannski of vel? Spyr sú sem ekki veit!
